Tom I „Bogumił i Barbara”
W „Prologu” czytelnik zaznajamia się z krótką historią dwóch rodów: Ostrzeńskich, z których pochodzi Barbara i Niechciców, przodków Bogumiła. Ostrzeńscy prawdopodobnie wywodzą się od Spytka z Melsztyna, zaś Niechcicowie od Bolesława Chrobrego. Kolejne 23 rozdziały to z kolei dzieje bohaterów od momentu narzeczeństwa do czasu wyjazdu z Krępy do Serbinowa. Barbara pochodzi z zubożałej rodziny o tradycjach ziemiańskich, która po powstaniu styczniowym znalazła się w trudnych warunkach materialnych. Rodzina utraciła ziemię i przeniosła się do miasta. Barbara od najmłodszych lat musiała udzielać korepetycji, by wesprzeć matkę. Jednocześnie jednak był to wspaniały czas ożywionego życia towarzyskiego. Dziewczyna najczęściej bywała u swojej starszej siostry Teresy i jej męża Lucjana, a także brata Daniela, który wkrótce żeni się ze swoją narzeczoną Michasią. Barbara zakochuje się bez pamięci w Józefie Toliboskim, który jednak po dwóch latach adorowania dziewczyny (między innymi słynna scena zbierania w jeziorze nenufarów dla Barbary) żeni się z inną (zamożną panną). Barbara przeżywa szok i wyjeżdża do Warszawy, gdzie pracuje jako nauczycielka na pensji dla dziewcząt. Podczas wakacji w majątku Ładów dziewczyna poznaje Bogumiła Niechcica, który od razu się w niej zakochuje i się oświadcza. Barbara ma wówczas 25, a Bogumił 36 lat. Kobieta jakiś czas się waha, ale następnie zgadza się zostać jego żoną. Po roku narzeczeństwa Barbara i Bogumił zostają małżeństwem. W dniu ich ślubu umiera matka Bogumiła. Niechcicowie dzierżawią majątek Krępa. Muszą walczyć z przeciwnościami losu i zaniedbaniami dokonanymi przez poprzedniego administratora. Po jakimś czasie rodzi się ich pierwszy syn Piotruś, którego oboje uwielbiają i rozpieszczają. Szczególną miłością darzy synka Barbara, która widzi w dziecku rysy swojego dawnego ukochanego Toliboskiego. W wieku czterech lat dziecko się jednak mocno przeziębia i umiera. Bogumił próbuje wówczas popełnić samobójstwo, a Barbara popada w wielką rozpacz. Przez kilka miesięcy codziennie odwiedza grób syna i któregoś dnia poważnie się rozchorowuje. Po długiej chorobie okazuje się, że nie wiadomo, czy będzie mogła mieć dzieci. Życie jednak toczy się swoim torem na gospodarskich zajęciach, wizytach u krewnego Bogumiła, Hipolita i Ładów. Barbara czuje się nieszczęśliwa i tęskni za dawnym życiem w mieście. Na wakacje przyjeżdża do nich Teresa, a Barbara podejrzewa ją o romans z Bogumiłem. Między małżonkami dochodzi do poważnej kłótni, w której Barbara wyznaje, że kocha kogoś innego. Sprawa zostaje jednak załagodzona. Wkrótce Teresa umiera, a Barbara dowiaduje się z jej listów, że miała romans z Tadeuszem Krępskim. Bogumił dostaje propozycję dzierżawy majątku Serbinów i Niechcicowie przeprowadzają się. W Serbinowie rodzą się kolejne dzieci: Agnieszka, Emilia i Tomasz.
Tom II „Wieczne zmartwienie”
Akcja tego tomu obejmuje dwa lata (wyraźnie zwalnia w stosunku do tomu I obejmującego przedział kilkunastu lat). Życie Barabary i Bogumiła wypełniają codzienne obowiązki. Kobieta nieustannie się zamartwia i ma ataki histerii. Pojawia się problem sprowadzenia nauczycielki dla dorastających dzieci. W końcu Niechcicowie decydują się na spokrewnioną Ankę. Okazuje się, że dziewczyna sama ma poważne braki w edukacji, jednak jej przyjazd wyraźnie ożywia życie w Serbinowie. Barbara specjalnie przed jej przyjazdem kupuje pianino (choć później okazuje się, że Anka nie potrafi grać). Drugą guwernantką jest panna Celina Mroczkówna. Dziewczyna jednak nie znosi wsi i w ogóle nie interesuje się swoimi uczniami. Całymi dniami czytuje romanse i pisma Przybyszewskiego. W Celinie zakochuje się zarządca Serbinowa Roman Katelba. Zarządca krytykuje też Niechcica za pomoc udzielaną zaprzyjaźnionemu Żydowi, Szymszelowi z Kurzy. Bogumił i Barbara często jeżdżą z dziećmi do Kalińca, gdzie robią zakupy i odwiedzają Daniela. Daniel jest wielkim hipochondrykiem, chorobliwie zazdrosnym o swoją żonę Michasia. Michasia z kolei prowadzi sklep z artykułami piśmienniczymi i ciągle przebywa poza domem. Daniel spędza natomiast czas z najmłodszym synem, Bodziem. Wkrótce okazuje się, że zmarł radca Joachim Ostrzeński, a Barbara dostaje spadek (6000 rubli). Każdy z małżonków ma inne plany, co zrobić z pieniędzmi. Bogumił chce odkupić rodzinny Pamiętów, ale Barbara się nie zgadza. W końcu Michasia nakłania ich do zakupu placu na Oczkowie. Któregoś dnia Żydówka Chaja Arkuszowa ostrzega Barbarę, że Daleniecki, plenipotent właścicielki, pani Mioduskiej, chce sprzedać Serbinów. Niechcicowie są zaniepokojeni, kiedy w lecie mężczyzna przyjeżdża do Serbinowa, ale okazuje się, że wszystko zostaje jak dawniej. Agnieszka dostaje się do drugiej klasy w szkole Woynarowej i zostaje umieszczona na pensji. Tymczasem dorastający Tomaszek, rozpieszczany przez matkę, przysparza rodzicom wielu zmartwień, kłamie i kradnie.
Tom III „Miłość”
Część I
Akcja trwa około 3 i pół roku. Agnieszka przebywa na pensji, gdzie poznaje nowe koleżanki i zaprzyjaźnia się z Niną Wrońską, Heleną Fińską i Zosią Dziewońską. Jej rywalką jest zaś Klara Witchen. Tymczasem Katelba zaniedbuje pracę i nadużywa alkoholu, okazuje się też, że donosi Dalenieckiemu. Katelba oświadcza się pannie Celinie, która pracuje w sklepie u Michasi. Podczas ślubu kobieta poznaje Janusza Ostrzeńskiego, syna Michaliny i Daniela. W Serbinowie zostaje zatrudniony nowy rządca, Olczak. Agnieszka przyjeżdża na wakacje. W Serbinowie zjawia się Maria Hłasko, nauczycielka, która zna przebywającego w Petersburgu brata Barbary, Juliana. Pani Maria ma nowoczesne poglądy społeczne, chce pomagać miejscowym chłopom. Kiedy wybucha epidemia tyfusu, kobieta wraz z doktorem Wettlerem niestrudzenie pielęgnuje chorych. Uczy też dzieci z czworaków i prowadzi dyskusję z socjalistą Olczakiem. Po pewnym czasie otrzymuje wiadomość, że jej koleżanka dostała spadek i wspólnie będą mogły otworzyć biuro pośrednictwa pracy dla nauczycieli, wyjeżdża więc do Warszawy.
Emilka zdaje do pierwszej klasy szkoły Wenordenowej, a Tomaszek do klasy wstępnej w rządowej szkole. Barbara decyduje się więc przenieść z dziećmi do miasta. Nie jest tam jednam szczęśliwa. Wkrótce dowiaduje się o śmierci brata Juliana i chorobie szwagra, Lucjana Kociełła. Tymczasem Bogumił bywa u sąsiada z Pamiętowa, Leona Woynarowskiego i poznaje jego 19-letnią córkę, Ksawerę. Szybko nawiązuje romans z dziewczyną, ale nie chce dla niej porzucić żony. Woynarowska wyjeżdża więc do Lozanny. Barbara wyjeżdża do Jawornika, gdzie przebywa Lucjan i pielęgnuje go. Na pogrzeb zjeżdża się cała rodzina. Po jakimś czasie Barbara nawiązuje znajomość z Ludwikiem Ceglarskim. Agnieszka kończy pensję, Emilka nie zdaje do drugiej klasy, a Tomaszek ma dwie poprawki. Janusz kończy medycynę i zakłada własny gabinet, ma również pracować jako lekarz więzienny. Któregoś dnia, kiedy podczas wakacji w Serbinowie bawi rodzina Niechciców, zostaje podpalony dom Szymszela z Kurzy, a Bogumił pomaga mu ratować dobytek. Agnieszka zostaje posłana do gimnazjum, ale bardzo źle się w nim czuje, w jej szkole uczy się wielu Rosjan. Bogumił chce wyremontować czworaki, ale Daleniecki nie wyraża na to zgody. Kilku sarbinowskich chłopów zostaje powołanych do armii. Tymczasem nadchodzą Święta Bożego Narodzenia i Barbara z dziećmi przyjeżdża do Serbinowa. Kucharka Żarnecka coraz częściej choruje, więc pomaga jej Felicja, która zakochuje się w Bogumile.
Część II
W styczniu 1905 roku do Niechciców docierają wieści o zamachu na cara i masakrze przed Pałacem Zimowym. Zaczynają się strajki i demonstracje. Wawrzon Cierniak podburza miejscowych chłopów do buntu. Ci udają się do dworu i żądają polepszenia warunków bytu. Bogumił obiecuje remont czworaków. Tymczasem Celina nawiązuje płomienny romans z Januszem Ostrzeńskim, odchodzi od męża, zabiera dziecko i wyjeżdża do Kalińca. Któregoś dnia okazuje się, że Agnieszka spotkała na ulicy Józefa Toliboskiego, który obiecał, że odwiedzi Barbarę. Przerażona kobieta wyjeżdża do Serbinowa. Zastaje Bogumiła romansującego z Felicją. Dostaje ataku nerwowego i zapada w długą chorobę. W międzyczasie umiera kucharka Żarnecka, a Bogumił wysyła Felicję do Kalińca. Wojna rosyjsko-japońska dobiega końca. Agnieszka wyjeżdża na pensję panny Rembiszówny. Tymczasem Daleniecki żeni się z Letycją Mioduską i zgadza się na remont czworaków. W Kalińcu panują nastroje patriotyczne, wszyscy mają nadzieję na autonomie dla Polski. W mieście pojawia się młody agitator towarzysz Śniadecki, który jednak zostaje aresztowany. Agnieszka odmawia spowiedzi wielkanocnej na pensji. Chce uczyć się dalej na uniwersytecie w Genewie. Tymczasem Tomaszek i Emilka w ogóle nie zajmują się nauką, a chłopak popada w długi. Podczas wakacji w Serbinowie Agnieszka i Janusz zakochują się w sobie, jednak chłopak musi wyjechać do Celiny, która poroniła jego dziecko. Wkrótce Agnisia wyjeżdża do Lozanny na studia przyrodnicze, gdzie sympatyzuje z socjalistami. Zakochuje się też w Marcinie Śniadowskim, on jednak twierdzi, że nie może na trwałe się z nikim związać i chce wyjechać do Anglii. W końcu Agnieszka rozstaje się z ukochanym i wraca na wakacje do Polski.
Tom IV „Wiatr w oczy”
Część I
Agnieszka spędza wakacje w Serbinowie. Niechcicowie planują wysłać Tomaszka do warszawskiej Szkoły Technicznej. Emilka zaś ma wielu adoratorów. Tymczasem Janusz zdradza Celinę z panną Lalicką. Celina popełnia samobójstwo (truje się jodyną). Agnieszka zdradza rodzicom, że jest w związku ze Śmiadowskim, a następnie wyjeżdża do niego do Lozanny. Ich miłość odżywa, planują przeprowadzkę do Krakowa, ale mężczyzna zostaje odesłany do Francji i Belgii, gdzie ma być agitatorem. Agnieszka wraca do Polski na jakiś czas, a potem wyjeżdża do Belgii. Rzuca studia i zajmuje się działalnością agitacyjno-społeczną. Wkrótce bierze ślub z Marcinem. Zaprzyjaźnia się też z poznanym tam krewnym, Tytusem Niechcicem. Po jakimś czasie Agnieszka wraca do Polski, a Marcin zostaje w Belgii. Tymczasem Woynarowska wychodzi za mąż za Ostrzeńskiego z Siąszyc i rodzi bliźnięta. Emilka zakochuje się w Stasiu Kozarewiczu. Janusz tymczasem choruje i wyjeżdża do Otwocka. Jego brat Anzelm dorabia się zaś dużego majątku. Niechcicowie otrzymują list od Anki, córki Hipolita, z którego wynika, że żyje ona w nędzy wraz ze swoim nieślubnym dzieckiem, zapraszają ją więc na Boże Narodzenie. W lecie Bogumił chce drenować Serbinów, ale Daleniecki nie daje na to pieniędzy. Niechcicowie inwestują więc w to pieniądze ze sprzedaży placów na Oczkowie. Agnieszka wyjeżdża do Londynu. Tymczasem Janusz umiera na zapalenie opon mózgowych. Któregoś dnia Bogumił dowiaduje się od Dsalenieckiego, że sprzedał on Serbinów hrabiemu Owruckiemu. Hrabia chce, żeby Bogumił pozostał w majątku, ale ten się nie zgadza. Jako odszkodowanie Bogumił i Barbara dostają równowartość dwóch włók i odzyskują pieniądze z drenowania. Kupują za to Pamiętów. Tymczasem hrabia zostaje zamordowany, a Serbinów kupuje Przybylak ze Środy. Niechcicowie przeprowadzają się do Pamiętowa. Agnieszka przyjeżdża do Polski i zamieszkuje w Warszawie.
Część II
Bogumił nie czuje się dobrze w Pamiętowie, tęskni za Serbinowem. Zapada na zapalenie płuc i umiera. Agnieszka wyjeżdża do Anglii, a Tomaszek i Emilka nie zważając na żałobę po ojcu urządzają zabawy w domu. Niedługo potem Emilka wychodzi za Seweryna Bartolda i wyjeżdża do Zabłocia. Barbara nie czuje się dobrze w Pamiętowie, sprzedaje majątek i wyprowadza się do Kalińca, Tomaszek zaś przenosi się do Emilki i jej męża. Barbara czuje się w mieście bardzo dobrze, dużo czyta, spaceruje, spotyka się ze znajomymi i z rodziną. Anzelm żeni się i rodzi mu się dziecko. Wkrótce Rosjanie ogłaszają mobilizację, a wszyscy mówią o zbliżającej się wojnie. Agnieszka z Marcinem mieszkają w Krakowie i dziewczyna martwi się o matkę. Tymczasem Rosjanie uciekają z Kalińca, a władzę przejmują Niemcy, którzy nakazują ewakuację. Wszyscy uciekają w panice, wyjeżdżają też Ostrzeńscy, ale Barbara zostaje, ponieważ czeka na dzieci. Potem jednak ucieka. Po drodze spotyka starego przyjaciela Szymszela, który zabiera ją na swój wóz. Dojeżdżają do majątku Toliboskiego, ale syn Józefa doradza jej, żeby pojechała do Katelby, do Jarzębic. Barbara wyrusz więc w drogę.