 |
| Thomas Hardy, Joseph Haydn - portret (1791) |
Franz Joseph Haydn urodził się w 1732 roku w Rohrau w Dolnej Austrii. Pochodził z wiejskiej niezamożnej rodziny. Jego ojciec był kołodziejem. Oprócz Franza miał jeszcze jedenaścioro dzieci. Dwóch synów z tej licznej gromadki, Franz Joseph i Johann Michael, przejawiało wybitne zdolności muzyczne.
Joseph ze względu na swój piękny głos w 1738 r. trafił do szkoły w Hainburgu. Tam zwrócił na niego uwagę dyrygent chóru przy katedrze św. Szczepana w Wiedniu i umożliwił mu kontynuację nauki w ówczesnej stolicy muzyki. Kiedy rozpoczął się u niego proces mutacji, czyli ok. 1748 roku, Joseph musiał zarzucić występy w chórze, poświęcił się wówczas nauce gry na skrzypcach i fortepianie. Nie mogąc pracować w chórze, rozpoczął karierę akompaniatora, towarzysząc występom m.in. Nicola Porpory. Porpora był jednocześnie jego nauczycielem kompozycji. Od 1759 roku Haydn piastował stanowisko nadwornego kompozytora hrabiego Morzina w Lukavec.
Po dwóch latach przeniósł się na dwór Esterházych, węgierskiej rodziny arystokratycznej, gdzie pełnił rolę kompozytora i wicekapelmistrza, a później kapelmistrza. Z rodziną Esterházych związany był przez niemal 30 lat, aż do roku 1790. W tym czasie urosłą jego sława wybitnego kompozytora, jednego z największych w tej epoce. Za sprawą Mikołaja Esterházego, który wzniósł nad Jeziorem Nezyderskim wspaniały gmach teatru, Haydn zainteresował się muzyką operową, która zajęła ważne miejsce w jego twórczości. Między innymi dzięki jego działalności lata siedemdziesiąte były złotym wiekiem dla dworu w Esterházie. Po śmierci księcia Mikołaja w 1790 roku, jego następca Antoni I zmuszony został do ograniczenia wydatków i podjął decyzję o rozwiązaniu orkiestry. Tak zakończyła się niemal trzystoletnia współpraca Haydna z rodziną Esterházych.
Jeszcze tego samego roku we wrześniu kompozytor wyjechał do Wiednia, a stąd jako dyrygent udał się na tournée po Anglii. Ponadto podpisał z J.P. Salomonem kontrakt na napisanie dwunastu symfonii. Koncerty cieszyły się dużym powodzeniem i w 1791 roku Uniwersytet Oksfordzki uhonorował kompozytora odznaczeniem „Gradum doctoris in musica honoris causa”.
Do Anglii Haydn wyjechał jeszcze w 1794 r., by ostatecznie powrócić w roku 1795 i objąć kierownictwo kapeli Niklósa II Esterházego, następcy Antoniego I. Zgodnie z kontraktem, miał pisać jedną mszę rocznie – tak też w latach 1796-1802 powstało sześć tego rodzaju utworów. Jednocześnie kompozytora pochłaniała praca nad „Stworzeniem świata”, które ostatecznie ukończył w 1798 r.
W ostatnich latach swojego życia Haydn przebywał głównie w Wiedniu, jedynie wakacje spędzając w Eisenstadt. Zmarł w 1809 roku w Wiedniu.
Twórczość Haydna
Haydn jest zaliczany do tzw. trójki klasyków wiedeńskich, obok Mozarta i Beethovena. Jego twórczość wpisuje się w nurt klasycystyczny. Na szczególna uwagę zasługują jednak jego dzieła w stylu Sturm und Drang powstałe w latach 1760-1770. Był to nurt awangardowy, rozwijający się w ramach muzyki klasycystycznej, ale zdradzający już tendencje romantyczne. Owa romantyczność przejawiała się u Haydna gwałtownymi zmianami nastroju, w sferze formalnej zaś zastosowaniem rzadkich tonacji molowych.
Haydn związawszy się z rodziną Esterházych podjął się pierwszych prób skomponowania opery. Początkowo powstawały opery komiczne, takie jak: „La Cnterina” czy „Lo speziale”. W odpowiedzi na gusta swojego mecenasa kompozytor pisał tria na baryton, altówkę i wiolonczelę. Przez dziesięć lat skomponował 126 tego rodzaju utworów.
Haydn był bardzo płodnym twórcą – stworzył ponad sto symfonii, kilka oratoriów (w tym „Sabat Mater”), kilkanaście mszy (m.in.: „Msza czasu wojny”, „Wielka msza organowa” i „Mała msza organowa”, „Msza Nelsońska”, „Stworzenie świata”) oraz wiele oper i koncertów.
Znaczna część dorobku artysty została bezpowrotnie utracona w czasie dwóch pożarów, które zniszczyły jego dom i dobytek.