Geneza
Książka Jose Ortegi y Gasseta jest uznawana za jedno z najważniejszych dzieł filozoficznych i społecznych XX wieku. Jest to zapis wygłoszonych przez myśliciela wykładów, po raz pierwszy wydany w 1929 roku. W Polsce była tłumaczona kilkukrotnie.
Tematyka
Jest to zbiór rozmyślań wokół zachowań ludzkich zbiorowości, a szczególnie obraz wizji dotyczącej współczesnego buntu, oddzielającego obecną epokę od historii wcześniejszej. Dzieło zapewniło Ortedze miejsce wśród klasyków politycznej filozofii jako konserwatysty, tworzącego w duchu liberalnym. Zaprojektował ludzką masę jako sięgającą po pełnię władzy społecznej, co może grozić fatalnymi skutkami.
Narodziny człowieka masowego
Ortega w swoim wywodzie rozróżnia człowieka masowego i człowieka niemasowego. Cechą tego pierwszego jest poczucie samozadowolenia zdobywane szybko i łatwo, a pojęcie stawiania sobie zadań i trudu w ich wypełnianiu jest mu zupełnie obce. Można powiedzieć, że jest to jednostka skrzywdzona, urodzona w czasach, w których nie jest w stanie zrozumieć, że życie należy traktować jako wyzwanie. Przez wieki był to przecież mechanizm napędzający osobowość do twórczego działania. Tuż po urodzeniu człowiek masowy otrzymuje od współczesnej cywilizacji „gotowy pakiet”, różnorodne udogodnienia i traktuje je jako bezwzględnie mu należne. Osiągane bez większego wysiłku czy pracy własnej. Współcześni mieszkańcy świata traktują zatem cywilizacje niezwykle przedmiotowo, instrumentalnie. Co więcej, historia nie jest dla człowieka masowego źródłem wniosków i nauki życiowej. Nie znaczy to, że jest to osoba niewykształcona i niemądra – przeciwnie, bywa lepiej wykształcona niż jej przodkowie, lecz posiadana wiedza bez praktyki i ćwiczenia posiadanych, przyrodzonych zdolności, okazuje się nie do końca praktyczna.
Bunt mas
Postawa buntu wynika z ograniczenia człowieka masowego, jego zamknięciu w zbiorze utartych prawd i wierzeń. Prawdy te powiedziane raz, nie ulegają dla niego żadnej dyskusji, która mogłaby je podważyć. Zdaniem Gasseta to właśnie stanowi istotę buntu. Zbuntowany człowiek masowy jest odporny na działanie autorytetów, opiera się jedynie na własnej wiedzy o świecie. Następujący współcześnie proces można określić jako swego rodzaju nieposłuszeństwo. Polega ono na odporność masy wobec dawnych, nadrzędnych hierarchii etycznych czy moralnych. Hierarchia na dotyczyła również przynależności do określonej grupy społecznej, szczebla. Poprzez bunt, mniejszość jednostek wybitnych dotychczas rządząca ogółem, traci swoja rolę i pozycję, którą pełniła w wielowiekowej historii.