Oskar, pacjent szpitala dla nerwowo chorych, w wieku trzydziestu lat opisuje swoją historię, zaczynając od dziejów swoich przodków na początku XX wieku. Wspomina między innymi babkę Annę Brońską i dziadka podpalacza, pochodzących z Kaszub. Dziadek Jan, ścigany przez policję, znalazł schronienie u Anny, która potem została jego żoną. Dziadkowie przenieśli się do Gdańska, gdzie urodziła się matka Oskara, Agnieszka, obecnie żona Matzeratha. Wywód bywa przerywany pojawieniem się u Oskara gości, Kleppa i Vittalara, przyjaciół chorego.
Przełomowym wydarzeniem w życiu przedwcześnie dojrzałego Oskara były trzecie urodziny. Od tego dnia chłopiec przestał rosnąć. Była to jego celowa decyzja i rozmyślne działania. Stało się to za sprawą upadku ze schodów prowadzących do piwnicy. Tego dnia otrzymał też najważniejszy w swoim życiu prezent – blaszany bębenek. Od tej pory nie rozstaje się z instrumentem ani na chwilę, a na wszelkie próby odebrania mu go reaguje potwornym krzykiem, zdolnym rozbijać szkło. Za pomocą wysokich tonów udaje mu się nawet zniszczyć szyby w oknach Teatru Miejskiego.
Przygoda Oskara ze szkołą kończy się po pierwszym dniu, kiedy zdenerwowany rozbija okna i okulary nauczycielki. Czytać uczy się sam, studiując dzieła Goethego i Rasputina.
Podczas wizyty w cyrku poznaje karła Bebrę. Nowy przyjaciel przekonuje go, że tacy jak oni muszą rządzić światem, być na scenie, w centrum albo świat zepchnie ich na margines i uczyni swoją zabawką. Oscar wykorzystuje swoje umiejętności do kuszenia przechodniów – kiedy widzi, że ktoś pożądliwie przygląda się jakiemuś przedmiotowi na wystawie sklepowej, rozbija szybę, by umożliwić mu zabranie upragnionej rzeczy. Dla chłopca to świetna zabawa. Któregoś razu pozwala w ten sposób zabrać swojemu wujowi Janowi (prawdopodobnie biologicznemu ojcu, romansującemu z jego matką) kolię dla matki.
Jan, kuzyn i kochanek Agnieszki, jest nacjonalistą. Matzerath – nazistą. Chłopiec chodzi czasami na spotkania partii i ukryty w mównicy uderza w swój bębenek, nadając rytm partyjnym muzykom. Pod nieobecność matki Oskarem opiekuje się najczęściej Żyd Marcus, właściciel sklepu z bębenkami. Matka często chodzi do kościoła. Kiedy się spowiada, chłopiec z uwagą obserwuje kościelne rzeźby. Któregoś razu Oskar wkłada w ręce małego Jezuska bębenek, jest zawiedziony brakiem reakcji. Do reszty rozwiewa to jego i tak wątłą wiarę.
Matka Oskara, cierpiąca na febrę i zatrucie rybami, umiera jeszcze przed wybuchem wojny. Chłopiec znów spotyka karła i przekonuje się, że ten wstąpił do partii. Bebra przestaje mu imponować, o wiele ciekawszym kompanem wydaje mu się Herbert i jego siostra Maria, którą jest zauroczony.
Do Gdańska wkracza armia niemiecka. Sklep Marcusa zostaje zniszczony, a on sam popełnia samobójstwo. Oskara martwi przede wszystkim to, że nie będzie miał skąd wziąć nowego bębenka. Udaje się na pocztę, gdzie pracuje Jan w nadziei, że uda mu się naprawić stary instrument. Ma pecha, trafia na miejsce chwilę przed atakiem Niemców. Zostaje ranny, a jego wujek ginie rozstrzelany przez nieprzyjaciela.
Maria rodzi syna Oskara, ale żyje w związku z jego ojcem, który jest przekonany, że dziewczyna spodziewa się jego dziecka. Bohater spotyka się z Bebrą, przy tej okazji poznaje też jego przyjaciółkę somnambuliczkę Roswitę. Dołącza do nich i wraz z frontowym teatrem rusza na występy do Francji. Gra na bębenku i kruszy szkło strasznym piskiem, by zabawić publikę. Podczas niemieckiego ataku na Normandię ginie Roswita. Kiedy Oskar wraca do Gdańska, jego syn, Kurt, który nigdy nie żywił do niego szczególnie ciepłych uczuć, obchodzi trzecie urodziny. Z tej okazji Oskar wręcza mu blaszany bębenek, ale dziecko niszczy zabawkę. Oskar idzie do kościoła i znów sprawdza, czy Jezusek nie zagra na jego bębenku. Cud następuje – rzeźba zaczyna grać.
Podczas nocnej eskapady Oskar zostaje zaatakowany przez Wyciskaczy, bandę zbuntowanych gimnazjalistów, występującym przeciwko partii, polityce i w ogóle dorosłym. Oskar odnajduje w nich bratnie dusze, zadziwia swoim zachowaniem, tym, że podaje się za Jezusa i potrafi rozbijać szkło krzykiem. Wyciskacze uznają go za swojego przywódcę. Cała banda włamuje się do kościoła, skąd zabierają rzeźby Maryi, Jezusa i Jana Chrzciciela. Podczas świętokradczej mszy celebrowanej przez samego Oskara nakrywa ich policja zawiadomiona przez siostrę jednego z członków gangu. Wyglądający na trzylatka Oskar zostaje puszczony wolno.
Po śmierci ojca, stojąc nad jego grobem, syn ofiarowuje mu swój bębenek. Od tamtej pory znów rośnie. Zabiera Marię i syna Kurta do Dusseldorfu, ale nie udaje mu się przekonać ukochanej do małżeństwa. We trójkę mieszkają u siostry Marii, Geste. Oskar podejmuje pracę przy rzeźbieniu nagrobków, a potem jako model w Akademii Sztuk Pięknych. Wreszcie wraz z Kleppem zakłada zespół jazzowy. Ich koncerty w Piwnicy pod Złotą Cebulą cieszą się popularnością i agencja koncertowa proponuje Oskarowi solowe występy. Namawiany przez Bebrę, zgadza się i daje solowe popisy gry na bębnie. Jego sława szybko rośnie, kochają go przede wszystkim starzy, ponieważ jego muzyka ma zdolność odmładzania i przywoływania wspomnień. Korzystny kontrakt sprawia, że Oskar staje się zamożnym człowiekiem. Dopiero później dowiaduje się, że właścicielem wytwórni był Bebra Po śmierci przyjaciela przestaje grać.
Oskar wynajmuje pokój wcześniej zajmowany przez pielęgniarkę, Dorotheę. Podczas spaceru Lux – pożyczony pies – przynosi mu serdeczny palec pochodzący z ludzkiej dłoni. Świadkiem sceny jest Vittar, który od tej chwili zostaje przyjacielem Oskara. Vittar ma poczucie niespełnienia, niczego w życiu nie dokonał. Oskar podsuwa mu myśl, by doniósł na niego policji. W ten sposób policja wszczyna śledztwo w sprawie palca, który jak się okazuje, należał do Dorothei. By doniesienie i zeznania przyjaciela były bardziej wiarygodne, domniemany morderca ucieka przed policją. Jest to jednocześnie ucieczka przed Czarną Kucharką z dziecięcych piosenek, uosobieniem niesprecyzowanych lęków.
W ten sposób Oskar trafia do szpitala. Przyjaciele, którzy go odwiedzają, informują go, że śledztwo zostało zakończone, a on zostanie uniewinniony i uwolniony. Oskar nie jest z tego powodu szczęśliwy, obawia się Czarnej Kucharki, która czyha na niego poza murami szpitala.