„Blaszany bębenek” - geneza, czas i miejsce akcji
„Blaszany bębenek” ukazał się w 1959 roku jako pierwsza część tzw. „Trylogii gdańskiej” Grassa. W Polsce była zakazana przez cenzurę, m.in. ze względu na brak w nij Armii Czerwonej wkraczającej do Gdańska. Mimo że jest to proza trudna, niejednoznaczna, doczekała się ekranizacji w 1979 roku. Powieść opowiada o mieszkańcach Gdańska pod koniec lat 30. XX wieku aż do okresu powojennego. Autor ukazuje kulturowe zróżnicowanie miasta, w którym żyją Polacy, Niemcy, Kaszubi, Żydzi.
Właściwa akcja toczy się w szpitalu psychiatrycznym, kiedy zbliżają się 30 urodziny Oskara, a więc w roku 1954, Retrospekcja obejmuje trzydzieści lat z życia Oskara Matzeratha, urodzonego w 1924 roku, a także wspomnienia o jego przodkach. Autor przywołuje takie wydarzenia historyczne jak: Noc Kryształowa, niemiecki atak na Pocztę Gdańską czy lądowanie Aliantów w Normandii. Zdecydowana większość przedstawionych zdarzeń ma miejsce w Gdańsku, który urasta do rangi bohatera powieści, chwilami akcja przenosi się do Francji i Niemiec.
„Blaszany bębenek” - problematyka
Głównym bohaterem i narratorem powieści jest Oskar Matzerath, chłopiec, który nie chce być dorosły i w wieku trzech lat przestaje rosnąć. Pochodzenie bohatera oddaje wielokulturowość Gdańska, w którym przyszedł na świat: jego matka jest Kaszubką, jej mąż Niemcem, kochanek i domniemany biologiczny ojciec – Polakiem, zaś opiekunem chłopca Żyd. Dziecko dorasta wśród tej mieszanki, z każdej coś czerpiąc, traktując ją jako twór jednolity.
Blaszany bębenek staje się częścią osobowości niedostosowanego społecznie chłopca. Pomaga mu komunikować się ze światem, wyrażać emocje, wpływać na zachowania innych, a także bronić się przed dorosłością. Bębenek jest biało-czerwony, co również ma znaczenie symboliczne. Bębenek (a właściwie bębenki, bo chłopiec dość szybko je zużywa) jest obecny w najważniejszych momentach życia bohatera, towarzyszy mu od trzecich urodzin aż do śmierci ojca. Jest symbolem dzieciństwa, wrzucenie go do grobu sprawia, że Oskar zaczyna na powrót rosnąće. W kreacji głównego bohatera łatwo dostrzec pewne analogie do życia samego autora, który również był Niemcem urodzonym w Gdańsku w mieszanej rodzinie, artystą i obserwatorem świata. Zgadza się nawet adres zamieszkania.
W powieści Grassa wiele jest zdarzeń dziwacznych, a także fantastycznych, które można odczytać jako majaki chorego umysłu. Osobliwa jest sama rodzina Oskara, w której znajdziemy właściwie troje rodziców: matkę i dwóch ojców, z których jeden jest mężem, a drugi kochankiem; nie jest do końca jasne, kto jest biologicznym ojcem dziecka, ale obaj panowie żyją w zgodzie, a Jan zachowuje się niczym pełnoprawny domownik. Sytuacja powtarza się w następnym pokoleniu, kiedy to Maria poślubia ojca Oskara, będąc w ciąży najprawdopodobniej z Oskarem właśnie. Nadzwyczajne jest także postanowienie trzyletniego chłopca o tym, że nie będzie rósł, a nagły powrót do dorastania równie magiczny.
Grass posługuje się pierwszo- i trzecioosobową narracją. Ukazuje zdarzenia z punktu widzenia bohatera i z pewnego dystansu. Czasem dopuszcza do głosu inne postaci, np. oddając ołówek pielęgniarzowi, który na krótko przejmuje obowiązki narratora. Poszczególne epizody z życia bohatera, czasem dość odległe w czasie, są ze sobą powiązane luźno i przeplatane dygresjami.
Główny wątek stanowią dzieje Oskara, jego dzieciństwo, dojrzewanie i dorosłość spędzana w zamkniętym szpitalu. Bohater pozostaje na uboczu wydarzeń historycznych, nie angażuje się w działalność partii, do której należy jego ojciec. Jego pragnienie pozostania dzieckiem wynika właśnie z chęci uniknięcia odpowiedzialności, choć przekorny los często rzuca go w centrum wydarzeń wojennych.
Grass przedstawia też procesy historyczne i polityczne. Ukazuje obraz przedwojennego Gdańska, miasta w którym współistnieje wiele kultur. Prezentuje postawy bohaterów, które pod wpływem wojny ulegają przewartościowaniu. Ujmuje proces rodzenia się nazizmu i jego upadek po przegranej wojnie, a następnie pokazuje kształtowanie się powojennej Republiki Federalnej Niemiec. Jest to więc pod pewnymi względami powieść polityczna.