Procesy glebotwórcze to procesy prowadzące do przekształcenia skały macierzystej w glebę i dalszy jej rozwój. Zachodzą pod wpływem czynników glebotwórczych (klimatu, wody, drobnoustrojów glebowych, roślin, zwierząt, działalności człowieka). Dzielą się na dwa podstawowe etapy:
- wytworzenie substratu glebowego w procesach: wietrzenia, osadzania osadów (aluwia, deluwia, utwory eoliczne, polodowcowe, torfy i namuły);
- przekształcenie substratu glebowego w glebę z udziałem organizmów glebowych (właściwy proces glebotwórczy).
Na obszarze Polski można zaobserwować kilka procesów glebotwórczych: bielicowanie (tworzą się bielice - podzols), brunatnienie (tworzą się gleby brunatne - cambisols), oglejenie (tworzą gleby glejowe - gleysols), przemywanie (tworzą się gleby płowe/pseudobielice - luvisols), humifikacja (w różnych glebach – czarnoziemach ale i glebach torfowych - histosols) oraz murszenie (gleby murszowe - histosols).
Procesy ta prowadzą do wykształcenia profilu glebowego typowego dla danego typu gleby. Ważnym czynnikiem glebotwórczym jest czas potrzebny do wykształcenia się tego profilu. W profilu tym można wyróżnić szereg poziomów genetycznych – warstw mniej więcej poziomych, różniących się barwą, zawartością próchnicy, składem mineralnym i chemicznym oraz właściwościami fizycznymi. Do poziomów głównych w glebach Polski zaliczamy:
- O - poziom organiczny zawierający dużo (>20%) świeżej lub w niewielkim stopniu rozłożonej materii organicznej,
- A - poziom próchniczny - o ciemnej barwie, zawierający dobrze rozłożoną substancję organiczną (próchnicę),
- E – poziom wymywania - barwy jasnoszarej, jasnobrązowej lub białej, powstały na skutek bielicowania lub przemywania/płowienia,
- B – poziom wzbogacenia - powstały przez wmycie składników wymytych z poziomu E lub akumulowanych w tym poziomie (in situ);
- C - poziom skały macierzystej; składa się z materiału mineralnego, jest mało zmieniony przez procesy glebotwórcze,
- G - poziom glejowy,
- P - poziom gleb organicznych objęty bagiennymi procesami glebotwórczymi,
- D - podłoże mineralne gleby organicznej,
- M - poziom murszowy gleby organicznej.
Długotrwała orka i inne zabiegi agrotechniczne prowadzą do wytworzenia się poziomu płużnego. Uprawa ziemi i inne rodzaje działalności człowieka często prowadzą do degradacji gleby, np. wyjałowienia (konieczne jest nawożenie i płodozmian), przesuszenia, erozji wietrzneji wodnej gleby, zasolenia (przez nawodnienia), zatrucia metalami ciężkimi (z opadu pyłu) i środkami ochrony roślin. Konieczna jest wówczas rekultywacja gleby.