Populacja to wszystkie osobniki danego gatunku żyjące w określonym czasie na wyznaczonym terenie. Populacja posiada swoją pulę genową, a tworzące ją osobniki mogą się wzajemnie krzyżować dając płodne potomstwo. Przykładem może być populacja wiewiórek zamieszkujących dany las, czy populacja zajęcy z określonej łąki. Osobniki w obrębie populacje różnią się między sobą wiekiem, płcią, kondycją, pozycją społeczną (zwierzęta w organizacjach stadnych) i są powiązane ze sobą różnym zależnościami.
Stosunki liczbowe populacji
Liczebność to łączna liczba osobników należących do populacji np. liczba wszystkich dębów w lesie, wszystkich stokrotek na łące, wszystkich karpi w jeziorze, wszystkich zajęcy na polanie itp. W praktyce ciężko jest zbadać i określić liczebność populacji (trudno policzyć wszystkie drzewa w lesie, a jeszcze trudniej wszystkie zwierzęta, które dodatkowo się przemieszczają). Dlatego zazwyczaj posługujemy się bardziej miarodajnym wyznacznikiem jakim jest zagęszczenie populacji.
Zagęszczenie to liczba wyrażająca relację liczebności populacji w odniesieniu do zajmowanej przez nią przestrzeni. Wyrażana jest w liczbie osobników przypadających na jednostkę powierzchni (np. m2, hektar) lub objętości (np. cm3, litr). Dla konkretnych populacji zagęszczenie może wynosić np. 100 zajęcy/km2, 150 sosen/ha.
Na zmianę zagęszczenia populacji mają wpływ:
• emigracje i śmiertelność polucji, które powodują spadek zagęszczenia;
• imigracje i rozrodczość, które powodują wzrost zagęszczenia;
Podając zagęszczenie populacji najlepiej odnieść się innych danych (zagęszczenia populacji z poprzednich lat, zagęszczenia badanej populacji w stosunku do populacji zajmującej inny obszar), z którymi będziemy mogli tą miarę porównać. Na przykład jeśli wiemy, że zagęszczenie populacja myszy polnej wynosi 1000 osobników/m2, to ta informacja sama w sobie nie wiele nam daje. Gdy jednak dowiemy się, że w ubiegłym roku zagęszczenie tej populacji wynosiło 500 osobników/m2, wówczas widzimy, że w populacji tej zaszły duże zmiany i możemy przypuszczać, jakie są tego przyczyny. W tym wypadku może to być gwałtowny wzrost rozrodczości.
Zarówno nagły wzrost (przegęszczenie) jak i spadek liczebności (niedogęszczenie) niekorzystnie wpływają na populację. W przypadku gwałtownego wzrostu liczebności polucji mówimy o jej gradacji. Dochodzi do niej najczęściej w wyniku masowego rozmnażania się określonych gatunków np. gryzoni. Drastyczny spadek liczebności może doprowadzić do wymarcia polucji. Mówi o tym teoria określana mianem efektu Allego, zgodnie z którą im mniejsza populacja, tym większa śmiertelność i mniejsza rozrodczość. Jest to związane głównie z trudnościami w znalezieniu partnerów seksualnych.