Ptaki mają opływowe ciało, które składa się z głowy, szyi, tułowia, skrzydeł oraz kończyn dolnych.
Głowa ptaków jest zakończona rogowym dziobem powstałym z przekształconych szczęk. W zależności od trybu życia i sposobu zdobywania pokarmu dzioby ptaków są różnie wykształcone (więcej o budowie i typach dziobów ptaków TUTAJ).
Z boku głowy tuż nad dziobem znajdują się oczy zaopatrzone w powieki oraz błonę migawkową, a dalej otwory uszne pokryte błoną bębenkową. Nozdrza zlokalizowane są na dziobie. Głowa połączona jest z tułowiem za pomocą dobrze wykształconej, ruchliwej szyi, która umożliwia dobrą orientację w czasie lotu i na lądzie.
Kończyny przednie są przekształcone w skrzydła, które tworzą płaszczyzny lotne. U ptaków nie latających skrzydła są zredukowane, lub przekształcone (np. u pingwinów pełnią rolę płetw). Ptaki latające też mają różnie wykształcone skrzydła: mogą być długie i szerokie (np. u bociana czy kondora) lub długie i wąskie (np. u albatrosa).
Kończyny dolne służą ptakom przede wszystkim do lokomocji, na lądzie ptaki kroczą lub skaczą (kończyny są podciągane pod tułów). W czasie lotu kończyny są podkurczane lub układane wzdłuż tułowia, co ma na celu zmniejszenie oporu powietrza. Kończy dolne są zakończone czterema palcami, z których trzy najczęściej są skierowane do przodu a jeden do tyłu. W zależności od sposobu zdobywania pokarmu i trybu życia kończyny te mogą ulegać pewnym modyfikacjom. U ptaków drapieżnych, które polują na swoje ofiary a następnie rozszarpują je, mają postać potężnych szponów zakończonych ostrymi pazurami (orzeł, sokół, jastrząb). Również palce ptaków grzebiących w ziemi (kura, bażant) zaopatrzone są w mocne pazury. Palce ptaków wodnych są spięte błoną pławną (kaczka, łabędź) lub otoczone płatkami skórnymi (łyska), co zwiększa powierzchnię pływną i ułatwia poruszanie się w wodzie. Ptaki siadające na cienkich gałązkach lub drutach (np. wróbel) mają dobrze rozwinięty czwarty palec (ustawiony przeciwstawnie do pozostałych) oraz charakterystycznie wygięte pazury, co ułatwia im utrzymanie się na tak wąskich powierzchniach. Ptaki brodzące w wodzie (np. bocian, czapla) i biegające (np. struś) mają z kolei silnie wydłużone kości kończyn.
Ciało ptaków pokryte jest piórami a nogi łuskami, które są wytworami naskórka (więcej o budowie i rodzajach piór TUTAJ).
 |
| Budowa zewnętrzna ptaka: 1 dziób, 2 głowa, 3 tęczówka, 4 źrenica, 5 górna część grzbietu, 6 małe pokrywy skrzydłowe, 7 barkówki, 8 średnie pokrywy skrzydłowe, 9 lotki trzeciego rzędu, 10 kuper, 11 lotki pierwszego rzędu, 12 podbrzusze, 13 udo, 14 staw skokowy, 15 skok, 16 stopy, 17 goleń, 18 brzuch, 19 skrzydło, 20 klatka piersiowa, 21 gardło, 22 korale/ L. Shyamal (28.04.2007)/commons.wikimedia.org |
Układ szkieletowy i mięśniowy
Szkielet ptaków wykazuje liczne przystosowania do lotu. Jest on lekki, dzięki temu, że w dużej mierze zbudowany jest z kości pneumatycznych (do których wnikają worki powietrzne). Ponadto jest mocny i sztywny (silnie skostnienia, redukcja elementów – zrastanie się kości).
Czaszka jest silnie wysklepiona, składa się ze zrośniętych cienkich kości, dzięki czemu nie stanowi dużego obciążenia. Z kręgosłupem łączy się za pomocą jednego kłykcia potylicznego, co zapewnia dużą ruchliwość głowy. Szczęki są pozbawione zębów i okryte rogowym dziobem.
Kręgosłup składa się z odcinka szyjnego, piersiowego, lędźwiowo-krzyżowego i ogonowego. Odcinek szyjny jest bardziej ruchliwy niż u gadów, gdyż składa się z większej liczby kręgów (8-25, w tym dźwigacz i obrotnik). W dalszej części kręgosłupa kręgi często zrastają się ze sobą, przez co usztywniają ciało i są dobrym oparciem dla skrzydeł i kończyn dolnych. Kręgi odcinka lędźwiowo-krzyżowego (a czasem także ostatnie kręgi odcinka piersiowego i pierwsze ogonowego) zrastają się ze sobą w kość lędźwiowo-krzyżową (synsacrum). Kręgi ogonowe zrośnięte są w pygostyl (miejsce przyczepu mięśni sterówek), a piersiowego w tonarium, czyli kość grzbietową (u niektórych ptaków).
Klatka piersiowa zbudowana z żeber połączonych stawowo z mostkiem, dzięki czemu jest elastyczna i może zmieniać swoją pojemność (przystosowanie do oddychania). Mostek (u ptaków grzebieniastych) jest zaopatrzony w kostny wyrostek zwany grzebieniem, który jest miejscem przyczepu dla mięśni poruszających skrzydłami.
W obręczy barkowej występują masywne kości krucze oraz obojczyki tworzące charakterystyczne widełki, które rozpierają stawy barkowe.
Miednica jest otwarta (nie zrośnięte kości łonowe), dzięki czemu ptaki nie mają problemu ze składaniem dużych jaj.
Kości kończyny górnej tworzą skrzydła. Kość ramieniowa jest masywna, przedramieniowe wydłużone, kości dłoni uległy redukcji i przekształceniu (zlane kości nadgarstka i śródręcza, skrócone kości I, II i III palca, zredukowane lub przekształcone w skrzydełko kości IV i V palca).
Kończyna dolna składa się z kości udowej, kości podudzia (kość piszczelowa i szczątkowa strzałkowa), kości skokowej (postała ze zrośnięcia kości stępu i śródstopia) oraz kość palców (najczęściej czterech).
Ptaki maja dobrze rozwinięte mięśnie poruszające skrzydłami (miesień piersiowy i podobojczykowe) oraz mięśnie kończyn dolnych (szczególnie u ptaków biegających i pływających).
 |
|
Szkielet ptaka na przykładzie gołębia: |