Dekompozycja systemu socjalistycznego Polski Rzeczpospolitej Ludowej rozpoczęła się w drugiej połowie lat 80., a szczególnie od roku 1989, jednak o pierwszych prawdziwie wolnych wyborach w powojennej historii Polski możemy mówić dopiero w kontekście wyborów prezydenckich z 1990 r. oraz parlamentarnych z 1991 r.
Pierwsze wolne wybory w Polsce - prezydenckie
Wybory prezydenckie 1990 r. (25 listopada oraz 9 grudnia) były nie tylko pierwszymi wolnymi wyborami w powojennej Polsce, ale także pierwszymi wyborami prezydenckimi o charakterze powszechnym, ponieważ dotychczas prezydenta Polski wybierało Zgromadzenie Narodowe (połączone obie izby Parlamentu – Sejm i Senat).
Kandydatami do urzędu Prezydenta RP byli Roman Bartoszcze, Włodzimierz Cimoszewicz, Tadeusz Mazowiecki (ówczesny premier), Leszek Moczulski, Stanisław Tymiński, oraz Lech Wałęsa. Wybory cieszyły się zainteresowaniem także innych osób, które jednak nie uzbierały wymaganych do kandydatury 100 tysięcy podpisów obywateli Polski.
W przeddzień wyborów wydawało się, że najsilniejszymi kandydatami w wyborach będzie Lech Wałęsa oraz Tadeusz Mazowiecki, jednak okazało się, że do drugiej tury dostał się L. Wałęsa oraz… nikomu wcześniej nie znany Stanisław Tymiński. W drugiej turze wyborów (nie tylko na większe poparcie, ale także bardzo ostrą kampanię polityczną) większością prawie 75% głosów zwyciężył Lech Wałęsa.
Warto wspomnieć, że frekwencja w pierwszych wolnych wyborach prezydenckich wynosiła w pierwszej turze ponad 60%, a w drugiej – 53,4%.
Pierwsze wolne wybory w Polsce - parlamentarne
Jeśli chodzi o pierwsze wolne wybory do parlamentu, to odbyły się one w dniu 27 października 1991 r. Kadencja Parlamentu wybranego w 1991 r. trwała do 30 maja 1993 r. Skrócenie kadencji było związane z rozwiązaniem Sejmu przez prezydenta Lecha Wałęsę.
Tłem politycznym wyborów parlamentarnych było: znaczna ilość ugrupowań politycznych, która świadczyła o rozproszeniu poparcia, a także skłóceni poszczególnych opcji politycznych, uczestnictwo w wyborach – na równych prawach – partii postsocjalistycznych oraz partii wywodzących się z ugrupowań opozycyjnych.
Wyniki wyborów udowodniły ogromną fragmentaryzację polskiej sceny politycznej, ponieważ mandaty do Sejmu uzyskało aż 29 komitetów wyborczych. Partiami, które uzyskały największe poparcie były: Unia Demokratyczna (12,32%), Sojusz Lewicy Demokratycznej (11,99), Wyborcza Akcja Katolicka, Porozumienie Obywatelskie Centrum, Polskie Stronnictwo Ludowe, Konfederacja Polski Niepodległej, Kongres Liberalno-Demokratyczny, a nawet takie ugrupowanie jak Polska Partia Przyjaciół Piwa
Frekwencja w wyborach parlamentarnych w 1991 r. wyniosła 43,2%