Organizacja Narodów Zjednoczonych jest jedną z centralnych instytucji zajmujących się ochroną praw człowieka.
W jej ramach działa szereg organów, do kompetencji których należą sprawy bezpośrednio związane z prawami człowieka, takich jak: Komitet Praw Człowieka, Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka (UNHCHR), Międzynarodowy Trybunał Karny, Rada Praw Człowieka, Rada Gospodarczo–Społeczna (ECOSOC), Komitet Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych oraz różne komitety traktatowe.
W pierwszej kolejności warto przybliżyć trochę informacji na temat działalności i roli, jaką odgrywa Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka. Zajmuje się on ogólnie pojętą koordynacją działań ONZ dotyczących praw człowieka. Pod względem organizacyjnym podlega on sekretarzowi generalnemu ONZ. Siedziba Komisarza mieści się w Genewie. Od 200 roku funkcję tę sprawuje Navanethem Pillay z RPA.
Wśród najważniejszych zadań komisarza należy wskazać: pilotowanie rozmów z przedstawicielami władz krajów łamiących prawa człowieka, kontrolowanie, gdzie dochodzi do naruszeń praw człowieka i podejmowanie odpowiednich środków w takich sytuacjach, nawiązywanie i utrzymywanie współpracy międzynarodowej, wspieranie inicjatyw, które mają na celu tworzenie nowych środków ochrony praw człowieka oraz koordynowanie projektów promocyjnych na rzecz przestrzegania praw człowieka.
Kolejnym organem, który stoi na straży przestrzegania praw człowieka jest Komitet Praw Człowieka. Pod względem formalnym nie stanowi on części składowej ONZ, zachowuje niezależność, jednakże jest z organizacją ściśle powiązany. Założono go w 1976 roku. w skład Komitetu wchodzi osiemnastu członków, którzy są wybierani na 4 lata – osoby pełniące te funkcje muszą wykazywać się niezależnością i bezstronnością w stosunku do swoich państw. Komitet nie ma możliwości korzystania ze środków przymusu.
Do najważniejszych zadań Komitetu Praw Człowieka należą:
- badanie skarg międzypaństwowych dotyczących łamania praw człowieka,
- czuwanie nad respektowaniem zapisów Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, przy jednoczesnym sprawowaniu pieczy nad postępami w wprowadzaniu w życie i realizacji obowiązków płynących z respektowania tegoż dokumentu, a także sprawdzanie raportów państw z wdrażania uchwał paktu,
- nadzór nad wdrażaniem wskazań Komitetu przez kraj biorący udział w sporze,
- sprawowanie kontroli nad wykonywaniem odpowiednich działań względem ofiar łamania praw człowieka.
Ważną rolę spełniają także poszczególne komitety traktatowe. Utworzone zostały w ramach konwencji uchwalanych przez ONZ w celu kontrolowania czy dane państwa respektują postanowienia konkretnych konwencji.
Największe znaczenie w tej materii odgrywają:
- Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych – ma za zadanie nadzorowanie wdrażania praw wynikających z Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych; sporządza odpowiednie raporty (raz na 5 lat) dla Rady Gospodarczo-Społecznej,
- Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej – czuwa nad wypełnianiem postanowień Międzynarodowej Konwencji o Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej (1966); dla Zgromadzenia Ogólnego ONZ przygotowuje raporty, rozpatruje również odpowiednie skargi,
- Komitet przeciwko Torturom – utworzony w 1998 roku. Pilnuje, by przestrzegane były prawa płynące z zapisów Konwencji w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania. Również rozpatruje skargi, raportuje o stanie ochrony praw człowieka przewidzianych przez wyżej wspomnianą konwencję,
- Komitet Praw Dziecka – obiektem troski w tym przypadku są prawa dziecka (zawarte w Konwencji Praw Dziecka), komitet bada nieprawidłowości, rozpatruje skargi, sporządza raporty na temat aktualnego stanu ochrony praw dziecka,
- Komitet ds. Ochrony Wszystkich Pracowników – Migrantów i Członków ich Rodzin – czuwa, by wszyscy migranci, zatrudnieni legalnie i nielegalnie, nie byli dyskryminowani; w skład Komitetu wchodzi 10 osób,
- Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet – ma za zadanie kontrolę państw pod kątem przestrzegania Konwencji w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet z 1979 roku, został utworzony w 1988 roku.
Nad ochroną praw człowieka czuwa także Rada Gospodarczo-Społeczna (ECOSOC), która zajmuje się m.in. sporządzaniem traktatów i umów międzynarodowych odnoszących się do kwestii praw człowieka, kontrolą nad realizacją postanowień Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, badaniem raportów poszczególnych państw, wstępnie rozpatruje skargi do Komisji Praw Człowieka.