Prawa człowieka – definicja
Pojęcie praw człowieka było obecne w świadomości społecznej już od dawna, jednak dopiero po II wojnie światowej wprowadzono i zdefiniowano ten termin. Tym mianem określa się „podstawowe prawa, które przysługują każdemu człowiekowi od momentu narodzin aż do śmierci – niezależnie od jego pochodzenia, koloru skóry, narodowości, płci, religii czy wyznawanych poglądów (uniwersalne) i których nie można się zrzec (niezbywalne)”.
Przyjmuje się, iż prawa człowieka charakteryzują się:
- powszechnością – posiadają je wszyscy ludzie,
- niezbywalnością – nie podlegają zrzeczeniu się,
- nienaruszalnością – nikt nie może ich człowieka pozbawić,
- przyrodzonością – nabywa się je od momentu narodzin.
Geneza praw człowieka
Geneza praw człowieka sięga aż starożytności, bowiem już od tego okresu następował rozwój idei praw jednostki. W tym pierwszym okresie owej idei należałoby szukać przede wszystkim w Dekalogu, w starożytnej filozofii Grecji i Rzymu (np. poglądy stoików, którzy propagowali wolność jednostki oraz prymat praw naturalnych) oraz w rzymskim prawie cywilnym. Pojęcie praw człowieka zostało potwierdzone i rozszerzone w średniowieczu, m.in. w pismach św. Tomasza z Akwinu (Summa teologiczna) oraz w Magna Charta Libertatum (Wielkiej Karcie Swobód) z 1215 roku, wydanej przez króla Jana bez Ziemi.
Epoka nowożytna przyniosła szybki rozwój praw człowieka, zwłaszcza obywatelskich – zaczęto wyodrębniać określone prawa człowieka z ogółu praw, zaznaczano potrzebę gwarancji praw wszystkim obywatelom. Szczególnie wydatnie do zwrócenia uwagi na prawa człowieka przyczyniły się ideały oświeceniowe oraz romantyczne, dodatkowo wsparte przez odpowiednie zaszłości natury politycznej. W tym czasie powstają dwa bardzo ważne dokumenty bezpośrednio odnoszące się do kwestii praw człowieka – Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych (1776) oraz Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789).
Na gruncie polskim w epoce nowożytnej elementy praw człowieka możemy odnaleźć w zasadzie „złotej wolności szlacheckiej” czy np. w zasadzie „neminem captivabimusnisi iure victum”, później będą już wyraźniej zaznaczone w Konstytucji 3 Maja z 1791 roku.
Wiek XIX przyniósł dalszy rozwój praw człowieka – zwrócono wreszcie uwagę na kwestię zabezpieczenia praw na arenie międzynarodowej dużo miejsca zostało poświęcone dla kwestii praw humanitarnych.
Wszystkie te dokumenty, zasady, poglądy i idee złożyły się na powstanie pojęcia praw człowieka w dzisiejszym tego słowa znaczeniu, dzięki nim możliwy był rozwój praw człowieka i późniejsza ich kodyfikacja.
XX stulecie przyniosło ostateczne unormowanie, pod względem prawnych, sprawy praw człowieka. Szczególnie donośne znaczenie należy tu przypisać powstałej w 1948 roku Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz ogłoszonemu w 1966 roku Międzynarodowemu Paktowi Praw Obywatelskich i Politycznych. Dokumenty te stanowią bazę do rozważań nad prawami człowieka po dziś dzień.