Baskowie to tajemniczy naród zamieszkujący tereny leżące na granicy Francji i Hiszpanii. Ich język (Euskara), niepodobny do żadnego innego języka europejskiego, skrywa tajemnicę pochodzenia, którą starają się wyjaśnić badacze przeszłości. Ich kraj zwany Krajem Basków lub Euskadi jest jednym z najpiękniejszych miejsc w Europie, a naród krnąbrnych górali bezskutecznie próbowały sobie podporządkować największe Imperia w dziejach naszego kontynentu.
Pochodzenie
Baskowie żyli w Europie już w starożytności. Pisał o nich już Strabon, jako o ludzie barbarzyńskim i ubogim. Nie można jednak stwierdzić skąd się wzięli, jakie jest ich pochodzenie. Najprawdopodobniej są ludem, który wywodzi się od ludności zamieszkującej Europę jeszcze przed przybyciem Indoeuropejczyków tj. przed II tysiącleciem p.n.e. Baskowie, w starożytności, nie poddali się wpływom celtyckim i romańskim, jak reszta Półwyspu Iberyjskiego. Nawet Imperium Romanum nie podporządkowało ich sobie całkowicie. Za dostęp do złóż Cesarstwo rzymskie było zmuszone przyznać Baskom szeroką autonomię w zakresie praw i obyczajów, a cesarz Tyberiusz zwolnił ich nawet z obowiązku płacenia podatków.
Średniowiecze i dzieje nowożytne
W średniowieczu nie podbili Euskadi ani Wizygoci, ani Arabowie, ani Frankowie, jednak walki arabsko-frankijskie doprowadziły do spustoszenia kraju. Doszło do powstania Basków przeciw obu sąsiadom, a w VIII wieku do próby stworzenia własnego państwa. Początki baskijskiej niepodległości oraz myśli niepodległościowej związane są mocno z utworzeniem Królestwa Nawarry, które zasięgiem przypominało obszar terytorialny Kraju Basków. W X i XI wieku Królestwo Nawarry było potężnym chrześcijańskim państwem walczącym o kontrolę nad całością obszaru Półwyspu Iberyjskiego. Jednak gdy Nawarra została odcięta od obszarów muzułmańskich, a jej rola rekonkwiście stopniowo ograniczana, znaczenie państwa drastycznie zmalało i w 1200 roku tereny Gipuzkoa, Araba i Bizkaia zostały przyłączone do Królestwa Kastylii. Były to tereny baskijskie, które choć wcielone do Kastylii, zachowały polityczną i kulturową odrębność. Pozostała część Królestwa Nawarry w 1620 roku ostatecznie została przyłączona do Francji.
Wiek XVIII i XIX
Okres ten to czasy prześladowań, jakich Baskowie doświadczyli ze strony Hiszpanii, która próbowała ograniczyć używanie języka baskijskiego. Hiszpanie także byli promowani przy obsadzaniu urzędów państwowych. W 1765 roku powołano Towarzystwo Przyjaciół Kraju Basków, które miało przeciwdziałać autorytarnym zapędom Hiszpanii oraz chronić kulturę baskijską, tradycje i obyczaje. Również we francuskiej części Kraju Basków autonomia została bardzo ograniczona. Ostateczny podział Euskadi na hiszpańską i francuską część dokonał się w czasie wojny karlistowskiej w XIX wieku. W konsekwencji zniesiono regulacje dotyczące odrębności narodowej Basków. Zdelegalizowano baskijskie odrębne instytucje państwowe i pozbawiono Basków przywilejów celnych. Francuska część Kraju Basków obejmowała: Lapurdi, Zuberroa, Dolną Nawarrę, a hiszpańska część – Bizkai, Górną Nawarrę, Arabę i Gipuzkoi. W tym okresie powstało hasło „Zapiak Bat”, czyli „Siedem w jedności”, symbolizujące pragnienie połączenia wszystkich siedmiu części w jedno niepodległe państwo.
Czasy Franco
W 1936 roku, po utworzeniu Drugiej Republiki Hiszpańskiej, Baskowie odzyskali swą autonomię. Mogli posiadac własny parlament i odpowiedzialny przed nim rząd. Mieli prawo swobodnie rozwijać swoja kulturę oraz prowadzić własna politykę podatkową. W lipcu 1936 roku doszło w Hiszpanii do buntu generała Francisco Franco, co doprowadziło do wojny domowej. Baskowie podzieli się. Jedni popierali Franco, inni rząd ludowy. Na terenie Vizkaya i Gipuzkoa powołano baskijski rząd z Jose Antonio de Aguirre na czele. Jednak Franco wiedział, że opanowanie wysoko rozwiniętego przemysłowo obszaru, posiadającego bogate złoża, zwłaszcza rud żelaza, będzie potężnym ciosem dla rządu w Madrycie. Wojna domowa bardzo dotknęła Basków. Na terenie ich kraju utworzono armię okupacyjna i zaczęto prześladować jego mieszkańców. Najdramatyczniejszym wydarzeniem z tego okresu było zbombardowanie Guerniki 26 kwietnia 1937 roku przez niemiecki Legion Condor. Po opanowaniu przez wojska Franco całej Hiszpanii Baskowie zostali uznaniu za zdrajców. Zlikwidowano wszelką autonomię Kraju Basków a trwający do 1948 roku stan wojenny skutecznie uniemożliwiał walkę w jej obronie. W czasach Franco zakazano używania języka baskijskiego, obchodzenia świąt narodowych, kultywowania tradycji oraz wydawania pism.
Kościół katolicki
Jedyną instytucją na terenie Kraju Basków posiadającą prawo prowadzenia wyższych uczelni był Kościół katolicki i to właśnie dzięki niemu kultura Basków przetrwała. Seminaria duchowne stały się ośrodkami pielęgnowania baskijskiej kultury, historii, języka, geografii oraz kształcenia przyszłej baskijskiej inteligencji. Represje ze strony Hiszpanii Franco spowodowały zradykalizowanie nastrojów wśród Basków.
ETA
W 1959 powstała ETA (Ojczyzna Basków i Wolność), jedyna organizacja militarna działająca w tym czasie. ETA podkładała bomby, wykolejała pociągi, na co Madryt odpowiedział aresztowaniami, torturowaniem więźniów i procesami kończonymi wyrokami kary śmierci. W konsekwencji doszło do fali emigracji Basków z ich ojczyzny.
II połowa XX wieku
Po śmierci Franco, w 1975 roku, Baskom ponownie przyznano częściową autonomię. Nie zadowoliło to jednak ETA, która nasiliła akcje terrorystyczne, wymierzając je przeciwko hiszpańskim politykom (zamachy). Część Basków nie popierała jednak ETA i próbowała rozwiązać konflikt z rządem w Madrycie na drodze pokojowej. Po demokratycznych wyborach w 1977 roku, doszło do porozumienia. Kraj Basków otrzymał specjalny Statut, który stanowił, że Baskowie będą stanowić autonomiczną wspólnotę w ramach Hiszpanii. Baskowie mieli mieć własny parlament, rząd i prezydenta. W 1979 roku Baskowie w referendum przyjęli Statut, a w 1980 roku odbyły się wolne wybory do parlamentu baskijskiego.
Nie doszło natomiast do porozumienia między rządem, a ETA. Mimo zawieszenia broni przez organizację militarną, do którego doszło w 1998 roku, 14 miesięcy później ETA wznowiła ataki. Ostatecznie ETA złożyła broń w 2011 roku. Lata jej terrorystycznej działalności pochłonęły tysiące ofiar wśród ludności cywilnej i hiszpańskich polityków.
Obecnie kwestia baskijskiej niepodległości pozostaje nie do końca uregulowana. Baskowie próbują poszerzać swoją autonomię na drodze pokojowej, lecz nie rezygnują z pełnej samodzielności. Hiszpania natomiast nigdy nie pozwoli na oderwanie się od niej najbardziej rozwiniętych gospodarczo ziem.