Powieść „Malowany ptak” została wydana w 1965 r. w języku angielskim, tytuł oryginału to: „The painted bird”. Nie ma ona charakteru autobiograficznego, choć pisana jest w formie wspomnień. To dzieło budzące od początku wiele kontrowersji – określano je mianem antypolskiego ze względu na negatywny obraz Polaków prześladujących mniejszości etniczne (Cyganów, Żydów).
Tytuł książki odnosi się do sceny, w której ptaki zadziobują osobnika swojego gatunku, tylko dlatego że jest pomalowany. Podobnie ludzie niszczą wszelką odmienność. Główny bohater też jest takim malowanym ptakiem – śniady chłopiec doznaje prześladowań ze strony jasnowłosych mieszkańców wsi, którzy obawiają się jego „urocznego wzroku”.
Akcja powieści Kosińskiego toczy się w okresie II wojny światowej i tuż po wojnie, gdzieś we Europie Wschodniej. Chłopiec tuła się po okolicznych wsiach i lasach.
„Malowany ptak” ocieka okrucieństwem. W opisach gwałtów i orgii pisarz ociera się o pornografię. Wędrówka, a raczej ciągła ucieczka bohatera nasuwa skojarzenia z prozą markiza de Sade'a. Chłopiec trafia do kolejnych domów i niemal w każdym staje się świadkiem bądź ofiarą bestialstwa. Sceny te wydają się tym bardziej okrutne, że przedstawiane są z perspektywy małego dziecka, które niewiele z nich rozumie. Silnie je za to przeżywa. Okrucieństwo jest powszechne, dotyczy niemal wszystkich. Każdy jest po trochu ofiarą i katem, ulegając silniejszym i znęcając się nad słabszymi.
Książka Kosińskiego ukazuje też proces destrukcji psychiki młodego człowieka. Dzieciństwo pełne strachu i cierpienia zmienia bohatera na zawsze. Chłopiec wierzy w opowieści Gawryła o szczęśliwym państwie socjalistycznym i nie chce wracać do rodziców, których niemal nie pamięta. Nie jest szczęśliwy w normalnym domu, brak mu swobody, wśród obcych był ciągle bity i poniżany, poddawał się ich woli zmuszony przemocą.
Teraz nie potrafi poddać się łagodnej władzy rodzicielskiej. Nauczony dbać sam o siebie, nie potrafi odnaleźć się w nowej sytuacji. Nie potrafi też nawiązać normalnych relacji ani z rodzicami, ani z przybranym bratem. Nauczył się, że najlepszym sposobem osiągania celu jest przemoc, że nikomu nie można ufać do końca i nikt nie daje niczego za darmo.