„Ziele na kraterze” - geneza
„Ziele na kraterze” powstało w 1950 roku, podczas pobytu pisarza w Stanach Zjednoczonych u córki Marty i jej męża. Wańkowicz wycofał się na pewien czas z życia publicznego i zarzucił działalność publicystyczną. Książka jest przede wszystkim wspomnieniem dziecięcych lat jego dwóch córek.
„Ziele na kraterze” - czas i miejsce akcji
Obejmuje okres od narodzin Krysi w 1919 roku do zakończenia II wojny światowej.
Akcja powieści toczy się przede wszystkim w Warszawie, gdzie rodzina najpierw mieszkała przy ul. Elektoralnej, a później w domu na Żoliborzu. Często przenosi się na wieś (Jerka, Jodańce, Bezek), gdzie dziewczynki spędzają wakacje oraz w inne miejsca, po których podróżuje rodzina Wańkowiczów (spływy kajakowe w Prusach Wschodnich, podróże samochodowe m.in. na południe Polski, wycieczka rowerowa po Belgii i Francji).
W czasie wojny dochodzi do rozłąki – Marta wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych, a King do Włoch, a potem na Bliski Wschód.
„Ziele na kraterze” - problematyka
Dzieło ma charakter biograficzny, stanowi wspomnienie szczęśliwych lat. Okres do wybuchu II wojny światowej przedstawiony został z dużą dozą ciepła i miłości. Rodzinna sielanka to w znacznej mierze fikcja literacka, co podkreślają krytycy.
Główny wątek książki to dorastanie córek pisarza, narodziny Krysi i jej siostrzenicy Anny Krystyny stanowią punkty graniczne utworu. „Ziele na kraterze” to opowieść o wychowaniu, rodzicielstwie, dorastaniu i dojrzewaniu. Pisarz ukazuje dwie metody wychowania: łagodną i pełną ciepła postawę matki, a także swoje dążenie do wychowania córek na osoby samodzielne, świadome, odpowiedzialne i kreatywne.
Ta część pełna jest humoru, zabawnych przygód ciekawskich i ruchliwych dziewczynek oraz ich pomysłowego ojca. Autor przytacza wesołe epizody, ich wspólne zabawy i humorystyczne wierszyki. Każdy członek rodziny, każdy domownik, a nawet goście i przedmioty mają swoje przezwiska. Poszczególne postaci charakteryzowane są z dużą dozą humoru. Komiczne są wyczyny Kinga za kierownicą.
Wybuch wojny to koniec rodzinnego szczęścia. Kontrast pomiędzy życiem przed wojną i w jej trakcie jest bardzo wyraźny. Wojna niszczy wszystko, zabiera ludziom to, co najcenniejsze. Rozstanie to prawdziwy dramat dla każdej rodziny. Pisarz wiernie oddał realia okupowanego miasta, choć sam przebywał poza granicami kraju.
Tytuł książki odnosi się do Krysi. W początkowych zdaniach autor pisze o jej pierwszych dniach życia: „(…) dzięki tym lekom paryskim, czy też dzięki tym lekom serc - ziele na kraterze przechorowało wejście w życie i poczęło rosnąć (…)”.
Określenie „ziele na kraterze” można odnieść do całego pokolenia Krystyny i Marty – ludzi urodzonych po pierwszej wojnie światowej, którym przyszło wkraczać w dorosłość w latach wojny i okupacji. Świat, na który przyszli, był niczym krater po wybuchu wulkanu – wulkanu, który wybuchł wkrótce ponownie, przynosząc zagładę. Zakończenie książki wnosi jednak nutę optymizmu: „ziele” zdołało przetrwać i zaczyna puszczać młode pędy. Na świat przychodzi mała Anna Krystyna.