Początki stylu romańskiego w Europie
Romanizm to styl architektoniczny, który narodził się w Europie ok. X w. naszej ery. Za jego kolebkę uważana jest zachodnio-środkowa część kontynentu: Francja, północne Włochy oraz Niemcy. Sam nurt powstał ze względu ponowne zainteresowanie się sztuką starożytną. Rozwijał się on do XIII w., kiedy został zastąpiony przez zapoczątkowany we Francji gotyk.
Rzeźba i malarstwo romańskie – cechy charakterystyczne
Zarówno rzeźba, jak i malarstwo pełniły w okresie sztuki romańskiej, głównie funkcje sakralne; wiązało się to, rzecz jasna, z ich wykorzystywaniem w świątyniach zbudowanych w tym samym stylu. Za ich pomocą dekorowano surowe wnętrza kościołów, do których przez maleńkie okna nie wpadało zbyt wiele światła.
Rzeźba romańska stanowiła głównie element ozdobny, ściśle zresztą związany z poszczególnymi modułami architektonicznymi (np. portalami). W początkowej fazie średniowiecza przedstawienia figuralne nie były akceptowane przez Kościół. Artyści ograniczali się więc do płaskorzeźb wykorzystujących motywy ze świata przyrody i nawiązania do kultury antycznej. Ikonoklazm (czyli zakaz przedstawiania wizerunków świętych) trwał do X w. i od tego czasu zaczęły powstawać dekoracje przedstawiające sceny biblijne, jednak przedstawienia figuralne nadal nie cieszyły się aprobatą, gdyż kulty pogańskie ciągle stanowiły problem chrześcijaństwa.
Rzeźba monumentalna na dobre rozwinęła się dopiero ok. XII stulecia, głownie w zachodniej i południowej Europie (chociaż na innych terenach także pojawiały się takie przedstawienia).
Sztuka rzeźbiarska w okresie romańskim początkowo posługiwała się reliefem płaskim (płaskorzeźba wystaje mniej niż połową swojej wypukłości). Później technikę tę udoskonalono i zaczęto stosować relief wypukły (wystaje więcej niż połową wypukłości). Średniowieczni rzeźbiarze działający w okresie romanizmu posługiwali się w swoich przedstawieniach hierarchizacją, co oznacza, że na ich dziełach najważniejsze postacie były większe od tych mniej znaczących. Wizerunki często były zdeformowane, ponieważ wymagała tego niewielka ilość miejsca przeznaczonego na ich umieszczenie.
 |
| Księga z Kells - przykład iluminacji |
Ważną techniką rzeźbiarstwa średniowiecznego było także odlewnictwo, którego szczególną odmianą było złotnictwo (wykonywano w ten sposób głównie relikwiarze, przedmioty sakralne i ceremonialne), rozwijające się głównie na terenie dzisiejszych Niemiec.
Rozwój malarstwa w epoce romańskiej również był silnie związany z jego funkcjami sakralnymi. Farby nakładano przede wszystkim na ściany świątyń, tworząc w ten sposób freski. W schyłkowym okresie romanizmu zaczęto coraz częściej stosować deski, które pełniły rolę płótna. Ciekawą techniką były także mozaiki, szczególnie popularne na terenie dzisiejszych Włoch. Do średniowiecznego malarstwa zalicza się także dokonania sztuki iluminatorskiej (ozdobnego ilustrowania ksiąg) oraz miniatury, czyli obrazy znajdujące się w księgach.
Rzeźba romańska we Francji
Rzeźba romańska we Francji, podobnie jak architektura, była na tyle zróżnicowana, że do jej opisywania stosuje się kategorie odrębnych szkół. Najważniejsze z nich to langwedocka (rozwijała się już na początku XI w.) oraz burgundzka (w jej obrębie znajdowało się opactwo w Cluny, wspaniale ozdobione rzeźbami wykonanymi najprawdopodobniej przez Gislebertusa). Pozostałe trzy szkoły to: prowansalska, akwitańska oraz pouitou. Najbardziej znaczącymi dziełami francuskiej rzeźby romańskiej są: kapitel w opactwie w Cluny (przedstawiający personifikacje gregoriańskiego śpiewu), płaskorzeźby Gislebertusa wykonane w Autun.
Rzeźba romańska w Hiszpanii
Rzeźba romańska rozwijała się w północnej Hiszpanii od drugiej połowy XI w. Historycy sztuki uważają, że już wiek później stała ona na naprawdę wysokim poziomie. Największymi dokonaniami tamtejszych twórców były płaskorzeźby z katedry w Santiago de Compostela oraz płaskorzeźby z krużganka w Santo Domingo de Silos, które stanowiły szczytowe osiągnięcie romańskiej sztuki rzeźbiarskiej w Hiszpanii.
Rzeźba romańska we Włoszech
Rzeźba romańska we Włoszech początkowo była silnie związana ze sztuką longobardzką. Już na początku XII w. zaczęły powstawać tam dzieła naprawdę znaczące. Najważniejszymi twórcami byli: Wiligelm, Niccolo oraz Benedetto Antelami – artyści działający na północy. Do znaczących dzieł włoskiego romanizmu należą: dekoracje katedry w Modenie, fasada katedry w Ferrarze, relief zdjęcia z krzyża w Parmie oraz dekoracje tamtejszego baptysterium.
Rzeźba romańska w Niemczech
 |
| Płyta nagrobna R. Szwabskiego/ Michail Jungierek (28.05.2007) |
W Niemczech rzeźba kamienna nie miała większego znaczenia. O wiele większym poważaniem cieszyła się sztuka odlewnictwa. Dzieła wykonywano głównie z brązu, a doskonałym przykładem może być płyta nagrobna Rudolfa Szwabskiego.
Rzeźba romańska w Anglii
W Anglii rzeźba romańska, znana na kontynencie była czymś niemal nieznanym. Dekoracje płaskorzeźbowe rozwijały się tam pod wpływem tradycyjnej sztuki anglosaskiej oraz normandzkiej. Oczywiście pojawiały się przedstawienia figuralne świętych oraz scen biblijnych, jednakże duże znaczenie miały motywy zwierzęce i mitologiczne. Najważniejszymi dziełami tego okresu są: dekoracje kościoła w Malmesbury (szczególnie portal), portal w Ely, portal w Kilpeck, reliefy w katedrze Chichester.
Malarstwo romańskie w Europie
Malarstwo w okresie romańskim miało mniejsze znaczenie niż rzeźbiarstwo. W dodatku do naszych czasów nie zachowało się wiele jego egzemplarzy ze względu na wiele renowacji i przebudów, jakie miały miejsce w średniowiecznych świątyniach. Najważniejszymi dziełami tego okresu są: malowidło z absydy kościoła w Tahull (Hiszpania), Księga z Kells (arcydzieło sztuki iluminatorskiej,), „Chrystus pantokrator” – mozaika z Cefalu (XII w., Włochy), malarstwo ścienne w katedrze w Canterbury.