Geneza
Hymn do świętego Stanisława to nic innego jak znana pieśń średniowieczna Gaude Mater Polonia. Jest to jeden z najstarszych utworów o tematyce religijnej z liryki polsko-łacińskiej.
Najstarszy zapis pieśni zachował się w antyfonarzu kieleckim z 1372 roku. Został stworzony z okazji uroczystości kanonizacyjnych biskupa Stanisława ze Szczepanowa w 1253 roku. Publicznie po raz pierwszy pieś wykonano w Krakowie podczas kanonizacji 8 maja 1254.
Pieśń ponadczasowa
Pieśń przez kolejne wieku towarzyszyła różnym podniosłym okolicznościom. Rycerze śpiewali ją po odniesionym zwycięstwie, a początek hymnu jest obecnie śpiewany podczas inauguracji roku akademickiego na uczelniach wyższych.
Temat
Utwór opowiada o sporze Stanisława z królem Bolesławem Śmiałym, historii męczeństwa świętego i licznych cudach, które towarzyszyły jego śmierci. Jednym z nich było zrośnięcie się części poćwiartowanego ciała duchownego. Tego procesu miały strzec na niebie orły, które odganiały pozostałe ptactwo i zabezpieczały je przed rozdziobaniem.
Niebiosa nowy cud zdziałały,
bo mocą swą Niebieski Lekarz
poćwiartowane jego ciało
przedziwne znowu w jedno złączył.
Poeta wspomina także o cudownym wstawiennictwie św. Stanisława – ten, kto się do niego modli i prosi o łaski, zostaje uzdrowiony z choroby lub otrzymuje to, czego mu w życiu najbardziej potrzeba:
Tak to Stanisław biskup przeszedł
w przybytki Króla niebieskiego,
aby u Boga Stworzyciela
nam wyjednać przebaczenie.
Gdy kto dla zasług jego prosi,
wnet otrzymuje zbawcze dary:
ci, co pomarli nagłą śmiercią,
do życia znowu powracają.