„Cudowna podróż” jest przede wszystkim opowieścią o dojrzewaniu, o drodze, jaką musi przebyć młody człowiek, by poznać wartości, którym warto w życiu hołdować. O jej głównym bohaterze Nilsie wiemy, że słynął jako wielki ladaco, najchętniej spał albo jadł, a największą przyjemność sprawiało mu płatanie psot i figli. Nie szczędzi złośliwości matce, a okrucieństwa – zwierzętom. Ofiarą jego brutalności staje się także życzliwy całej rodzinie krasnoludek. Za bezwzględne potraktowanie skrzata spotyka go surowa kara. Przypadek decyduje, że, przybrawszy mikrą postać, wyrusza w daleką podróż. Nie odczuwa lęku, szybko adaptuje się do nowych warunków, a myśl o porzuconych rodzicach pojawia się tylko przelotnie. Liczy się przyjemność, której dostarcza szybowanie w przestworzach. Delektuje się więc orzeźwiającym powietrzem, nową perspektywą, smakiem przygody. Przemiana rozpoczyna się nieco później. Gdy zapada zmierzch i robi się zimno, Nils odczuwa strach. Jedyną bliską istotą okazuje się domowy gąsior. Pomagając mu ugasić pragnienie, najpewniej pierwszy raz w życiu zachowuje się względem kogoś życzliwie. Kolejne dni tylko pogłębiają tę zaskakującą zmianę. Nils przekonuje się, że czynienie dobra przynosi korzyści. Pomagając innym, zaskarbia sobie ich sympatię, sam może liczyć na wsparcie i opiekę. Stając się członkiem stada, bierze za nie odpowiedzialność, ale i zyskuje pewność, że w krytycznej sytuacji nie pozostanie zdany sam na siebie. Chłopiec, który wcześniej stronił od nauki, nagle chłonie nowe wiadomości, uważnie słucha tego, co inni mają do powiedzenia, bacznie obserwuje otaczający go świat, poznając prawa nim rządzące. Chłopiec, który dotąd nie okazywał serca absolutnie nikomu, teraz dyskretnie pomaga zupełnie obcym ludziom. Nie pozostaje obojętny nawet na los Mykity, któremu zapewnia życie na wolności. Dojrzewa do bycia dobrym synem, wiernym przyjacielem oraz wrażliwym na cudze nieszczęście człowiekiem. Tamten Nils Holgersson – zauważa narrator – który wędrował na wiosnę, miał ciężki, powolny chód, leniwy głos i zaspane oczy. Ten Nils Holgersson, który teraz powrócił, był zwinny i gibki, mówił prędko i miał błyszczące, jasne oczy. Miał też taką odważną postawę, że mimo woli trzeba było mieć dla niego szacunek.
Powieść Selmy Lagerlöf jest ponadto swoistym przewodnikiem po Szwecji końca XIX wieku. Liczne obfitujące w szczegóły opisy ukazują piękno i różnorodność krajobrazową kraju. Szczególnym zainteresowaniem autorki cieszą się przedstawiciele świata zwierząt. „Cudowna podróż” staje się skarbnicą wiedzy o rodzimych gatunkach, dzięki czemu czytelnik może poznać ich cechy, zwyczaje, znaczenie dla gospodarki. Sporo tu także informacji dotyczących historii Szwecji. Selma Lagerlöf wzmiankuje o początkach osadnictwa, życiu codziennym pierwszych mieszkańców tych ziem, przedstawia historię szkutnictwa, powraca pamięcią do czasów wielkiego głodu i emigracji zarobkowej. Uwagę poświęca także szwedzkiej gospodarce. Wymienia ważne ośrodki przemysłowe, regiony rolnicze, opisuje początki i rozwój gospodarki leśnej, analizuje wpływ działalności człowieka na środowisko naturalne. Przygląda się także swoim rodakom i ich obyczajowości. Szczegółowo opisuje codzienność mieszkańców wsi tak mocno związaną ze zmiennością pór roku, podkreśla przywiązanie Szwedów do ziemi, własnej kultury, historii. Czytelnik uczestniczy w sobótkach, nocy Walpurgi, poznaje obrzędy pogrzebowe, konfirmacyjne, weselne. Z powieści wyłania się obraz rdzennych mieszkańców Szwecji – ludzi silnych, wytrwałych i odważnych. Nie brak też gorzkiej refleksji o nierównościach społecznych – smutnym losie pozostawionych na łaskę gminy sierot i starców, o ciężkiej i niebezpiecznej pracy robotników, przedmiotowym traktowaniu dzieci. Niemniej „Cudowna podróż” jest wyrazem miłości autorki do ojczyzny, szacunku dla rodaków i zachwytu nad pięknem szwedzkiej przyrody.