Ogólna charakterystyka
Rzymska architektura stanowiła dobrze zaplanowaną całość, miała odzwierciedlać potęgę wiecznego miasta i jego mieszkańców. Rządziła tu zasada symetrii. Centralną częścią miasta było forum, czyli rynek, na którym zostały skupione najważniejsze budowle. Ulice przecinały się pod kątem prostym. Same budowle zaś były monumentalne i pełne przepychu. Charakteryzuje je wielość elementów czysto dekoracyjnych.
Budownictwo rzymskie, odmiennie niż greckie, ma znaczną przewagę obiektów świeckich. Nowym rozwiązaniem w dziedzinie architektury jest zastosowanie półkolistego łuku z kamiennych klinów. Krzywizna wywiera zupełnie nowe wrażenie: dodaje bryle swoistej dynamiki i siły. Ponadto obok sklepienia kolebkowego mogło powstać sklepienie krzyżowe. Z kolei wnętrza są pozbawione kolumn, a więc bardziej przejrzyste i jasne. Rzymianie wynaleźli zaprawę murarską, którą sporządzano z wapna, piasku i wody. Na dziele architekta Witruwiusza wzorowali się architekci kolejnych epok.
 |
| Forum Trajana/ commons.wikimedia.org/ Janusz Recław (16 I 2008) |
Domy prywatne
Rzymianie budowli piękne i okazałe wille, które stanowiły kompozycje architektury, zieleni i wody. Centralnym pomieszczeniem domu było atrium, gdzie znajdowała się sadzawka, w której gromadziła się deszczówka. Było to możliwe, ponieważ nad nią znajdował się otwór w dachu. Kolejnym pomieszczeniem było tablinum, czyli pokój przy wejściu, gdzie trzymano rodzinne tabliczki. Inną integralną częścią domu był perystyl, czyli ogród otoczony portykiem z kolumnami. Na ścianach znajdowały się malowidła, a na posadzkach ozdobna mozaika.
Świątynie
Świątynie budowano wykorzystując wzorce etruskie i greckie. Zastosowano jednak większą różnorodność form. Na przykład świątynia Westy jest okrągła, świątynia Fortuny Wirilis jest prostokątna, a Panteon (poświęcony wielu bogom) ma kopułę. Rozwijano szczególnie styl koryncki, ale pojawiły się również nowe rozwiązania: styl kompozytowy (połączenie doryckiego i jońskiego) oraz toskański (dorycki z gładką kolumną z bazą). Zastosowano również pilastry – półfilary przy ścianach. Elementem dekoracyjnym były też kasetony, które zastosowano np. w ozdobie wewnętrznej części kopuły Panteonu.
 |
| Panteon w Rzymie - przekrój przez budowlę (ilustr. z pocz. XX w.) |
Bazyliki
Nie były to budowle sakralne, ale gmachy sądowe. Budowano je na planie prostokąta, który był przedzielony wzdłuż na kilka części. W środku znajdował się trybunał – podwyższenie dla sędziego.
Amfiteatry
Do dziś zachowały się amfiteatr Flawiuszów i Koloseum. Były to kilkupiętrowe, koliste budowle przeznaczone do oglądania igrzysk i walk gladiatorów.
Teatry
Teatry były ściśle wzorowane na rozwiązaniach greckich: otwarte, półkoliste, z orchestrą. Oprócz nich istniały również odeony, czyli mniejsze budowle, które posiadały dach, a przeznaczone były do widowisk muzycznych.
Cyrki
Najważniejsze przykłady cyrków to Circus Maximus i cyrk Maxencjusza. W cyrkach urządzano wyścigi rzymskich rydwanów. Tworzono w tym celu specjalny tor wyścigowy z metą.
Łaźnie
Łaźnie rzymskie (inaczej termy) służyły nie tylko do celów higienicznych, ale również stwarzały okazję do spotkań towarzyskich. Znajdowały się tu baseny, biblioteki, boiska sportowe, ogrody. Przykładem mogą być termy Karakalli i Dioklecjana.
 |
| Plan term w Pompejach |
Pomniki
Rzymianie budowali kilka rodzajów pomników. Po pierwsze, charakterystycznym typem był pomnik konny. Innym rodzaj stanowił pomnik-kolumna, przedstawiający cesarza. Trzon kolumny ozdobiony był pasem płaskorzeźby na temat jego czynów. Zachowane dzieła to kolumna Trajana i kolumna Marka Aureliusza.
Najbardziej popularną formą pomnika były zaś łuki triumfalne. Są to bramy zwieńczone półkolistym łukiem. Ważnymi elementami były napis i reliefy informujące o bohaterskich czynach cesarza. Na szczycie łuku znajduje się natomiast pomnik cesarza z brązu. Najsłynniejsze przykłady to łuki Tytusa i Trajana.
Grobowce
Rzymianie przykładali do budowania mauzoleów szczególną wagę. Oczywiście wystawiano je najbogatszym i najznamienitszym obywatelom, czego przykładem jest mauzoleum Cecylii Metelli. Specyficzną formą grobowców były zaś katakumby, czyli podziemne cmentarze. W ścianach korytarzy umieszczono najczęściej urny z prochami.