Współrzędne geograficzne, lub inaczej koordynaty geograficzne to wartości liczbowe, które opisują położenie punktów na powierzchni Ziemi. Wykorzystują w tym celu miary kątowe: stopnie geograficzne (°), minuty geograficzne (’), sekundy geograficzne (’’) oraz dziesiętne, setne itd. części sekundy geograficznej.
W każdym stopniu geograficznym zawarte jest 60 minut geograficznych i 3600 sekund geograficznych. Wyznaczmy dwie podstawowe współrzędne geograficzne punktu: szerokość geograficzną (oznaczaną grecką literą φ) i długość geograficzną (oznaczaną grecką literą λ).
 |
| Współrzędne geograficzne na kuli; autor: ttog (29.06.2006), wikimedia.org |
Szerokość geograficzna danego punktu na powierzchni Ziemi to kąt płaski zawarty pomiędzy płaszczyzną równika ziemskiego a promieniem Ziemi, który przechodzi przez ten punkt. Równik ma szerokość geograficzną równą 0°, a bieguny ziemskie 90. Punkty położone na północ od równika mają szerokość północną (N), a punkty położone na południe od równika szerokość geograficzną południową (S). Szerokość geograficzna służy do określania równoleżników.
Długość geograficzna to kąt dwuścienny zawarty między półpłaszczyzną południka początkowego (zerowego) a półpłaszczyzną przechodzącą przez dany punkt na powierzchni Ziemi. Służy więc ona do określania południków. Od 1911 roku zgodnie z uchwałą Międzynarodowej Unii Geograficznej południkiem zerowym jest południk przechodzący przez główny teleskop w obserwatorium astronomicznym w Greenwich (dziś wschodnie peryferie Londynu). Długość geograficzną określamy na wschód (E) i zachód (W) od tego południka aż do 180°.
 |
| Greenwich (autor: Lisarlena; wikimedia.org) |
Znając współrzędne geograficzne skrajnych punktów jakiegoś terytorium (np. państwa) możemy obliczyć jego rozciągłość południkową i rozciągłość równoleżnikową. Rozciągłość południkową określamy wzdłuż południka, określając różnicę szerokości geograficznej punktów leżących najdalej na północ i południe. Rozciągłość równoleżnikową określamy wzdłuż równoleżnika, określając różnicę długości geograficznej punktów leżących najdalej na wschód i zachód.
W przypadku terytorium Polski rozciągłość południkowa wynosi 54°50’N (klif w Jastrzębiej Górze/Rozewiu) – 49°00’N (szczyt Opołonek w Bieszczadach) = 5°50’. Rozciągłość równoleżnikowa wynosi zaś 24°08’E (kolano Bugu w gminie Horodło) – 14°07’E (kolano Odry w gminie Cedynia) = 10°01’.