W obrębie jednej lub kilku stref klimatycznych i roślinnych mogą występować gleby śródstrefowe. O ich wykształceniu się decyduje skała macierzysta, stosunki wodne lub procesy geomorfologiczne (nanoszą materiał obcy).
Należą do nich:
- sołonczaki (solonchaks) i sołońce (solonetz), gleby obszarów suchych i półsuchym i nadmorskich, gdzie w profilu glebowym występują duże ilości soli – wapnia i magnezu (u sołonczaków) lub soli sodu (u sołońców), pochodzi ona z podsiąkania kapilarnego wód gruntowych odczyn gleb zasadowy;
- w obszarach pustynnych obok szaroburych gleb pustyń (arenosole) i gleb zasolonych występują też: calcisols (w których w profilu akumuluje się węglan wapnia) i gypsisols (w których w profilu akumuluje się siarczan wapnia - gips);
- gleby bagienne: torfowe i mułowe (histosols), o kwaśnym odczynie, powstające w warunkach silnego, stałego nasycenia gruntu wodą w procesie humifikacji, gleby mułowe tworzą się z mułu i materii organicznej osadzającej się na dnie zbiornika wodnego, gleby torfowe w warunkach beztlenowych w bagnie; z odwodnionych gleb torfowych procesie murszenia (utleniania) tworzą się gleby murszowe;
- mady (gleby napływowe/aluwialne – fluvisols) – nie tworzą się na zwietrzałych skałach podłoża ale na utworach naniesionych przez rzekę, w obszarach nizinnych są to piaski i muły i tu tworzą się gleby potencjalnie bardzo żyzne, w górach tworzą się na aluwiach żwirowych;
 |
| Rędzina; autor: Yak (06.2008), źródło: wikipedia.org |
- gleby glejowe i pseudoglejowe (gleysols i planosols), w których pod wpływem warunków beztlenowych (płytko położone zwierciadło wód gruntowych) dochodzi do redukcji związków mineralnych, czego skutkiem jest niebiesko-zielona barwa poziomów oglejonych
- czarne ziemie (phaeozems), gleby pobagienne, powstałe na utworach bogatych w materię organiczną i węglan wapnia w warunkach płytko położonego zwierciadła wód podziemnych, z dobrze rozwiniętym poziomem próchniczym;
- rędziny (zaliczane do leptosols), powstałe na skałach węglanowych, w klimacie umiarkowanym lub podzwrotnikowym, mają dużą zawartość próchnicy i odczyn zasadowy, ale również dużą ilość odłamków wapiennych;
- andosole, gleby wulkaniczne, młode, z dużą zawartością węglanu wapnia, o ciemno zabarwionej górnej części profilu glebowego.
Gleby astrefowe nie są związane ze strefowością klimatyczną i roślinną. Zaliczamy do nich:
- gleby inicjalne – gleby początkowego etapu rozwoju, etap pośredni pomiędzy skałą macierzystą a dojrzałą glebą (leptosols – litosole i rankery oraz regosols)
- gleby antropogeniczne: anthrosols, np. hortisole, gleba ogrodnicza wzbogacona w próchnicę, czy technosols, na terenach przemysłowych, w miastach itp. (z dużą ilością szkła, śmieci, gruzu, często zanieczyszczone).