Autonomiczny układ nerwowy zwany też układem wegetatywnym jest częścią obwodowego układu nerwowego wyróżnioną pod względem specjalizacji czynnościowej, a nie budowy anatomicznej. Układ ten odpowiadając za regulację stanu środowiska wewnętrznego organizmu kieruje pracą narządów wewnętrznych oraz częściowo tempem przemian metabolicznych. Steruje więc czynnościami, które zachodzą mimowolnie, czyli bez kontroli świadomości takim jak np. oddychanie, trawinie, krążenie krwi, pocenie się, wydzielanie.
Budowa
Układ autonomiczny zbudowany jest części ośrodkowej i obwodowej. Pierwsza z nich składa się z jąder zlokalizowanych w pniu mózgu oraz skupisk komórek znajdujących się w słupach bocznych rdzenia kręgowego. Do drugich natomiast zalicza się zwoje i nerwy. W układzie autonomicznym większość włókien pozbawionych jest osłonki mielinowej, a łuk odruchowy tworzy łańcuch wieloneuronowy.
Podział - układ współczulny i przywspółczulny
Układ autonomiczny dzieli się na część współczulną i przywspółczulną. Są to części antagonistyczne, które działają przeciwstawnie na wiele narządów. Układ współczulny (sympatyczny) nazywany jest też układem piersiowo-lędźwiowym, gdyż ciała komórek należących do niego nerwów ruchowych mieszczą się w części piersiowo-lędźwiowej rdzenia kręgowego. Układ ten mobilizując organizm do reakcji na sytuacje stresowe pobudza czynności takie jak wzrost ciśnienia tętniczego i napięcia mięśni, przyspieszenie akcji serca, czy rozszerzenie źrenic. Układ przywspółczulny (parasympatyczny) nazywany jest też układem czaszkowo-krzyżowym, gdyż ciała komórek należących do niego nerwów ruchowych mieszczą się w mózgu i w części krzyżowej rdzenia kręgowego. Układ ten wprowadza organizm w stan odprężenia pobudzając czynności, które służą odbudowaniu i magazynowaniu energii w organizmie (m.in. zwiększenie trawienia i wchłaniania, zwolnienie akcji serca). Neuroprzekaźnikami w układzie współczulnym są adrenalina, noradrenalina i dopamina, a w przywspółczulnym acetylocholina.
