W ciągu XX wieku nastąpiły duże zmiany w modelu rodziny, powstają ich nowe rodzaje, zaś zanikają stare. Współcześnie w społeczeństwie dominuje model rodziny nuklearnej, natomiast jeszcze do niedawna powszechnie spotykanym modelem rodziny była rodzina wielopokoleniowa. Rodzina wielopokoleniowa oraz nuklearna to najważniejsze rodzaje rodziny, dlatego warto je omówić szerzej. Natomiast pozostałe rodzaje rodzin podzielić możemy biorąc pod uwagę określone kryteria:
1. Ze względu na typ małżeństwa:
- rodziny monogamiczne – jeden mąż i jedna żona;
- rodziny poligamiczne – jeden mąż, wiele żon;
- poliandria – odmiana rodziny poligamicznej, którą tworzy jedna żona i kilku mężów.
2. Ze względu na funkcje męża i żony:
- rodzina patriarchalna – mąż i ojciec pełni dominującą rolę w rodzinie;
- rodzina matriarchalna – uprzywilejowaną rolę odgrywa kobieta:
- rodzina partnerska – współdecydowanie i współodpowiedzialność obojga rodziców, elastyczność ról społecznych.
3. Ze względu na pochodzenie:
- rodziny endogamiczne – oboje małżonków pochodzi z jednej grupy społecznej, np. z rodziny królewskie;
- rodziny egzogamiczne – małżonkowie pochodzą z różnych zbiorowisk lub grup.
4. Ze względu na sposób dziedziczenia:
- rodzina matrylinearna – dziedziczenie nazwiska i majątku następuje po matce;
- rodzina patrylinearna – dziedziczenie nazwiska i majątku następuje po ojcu;
- rodzina bilateralna – dziedziczenie następuje po obydwojgu rodziców.
Rodzina wielopokoleniowa
Rodzina wielopokoleniowa – to tzw. rodzina duża, tradycyjna, która obejmuje kilka pokoleń, tworzą ją trzy pokolenia: dziadkowie, rodzice i dzieci. Członkowie rodziny mieszkają we wspólnym domostwie. Ten typ rodziny często występuje w słabo rozwiniętych społeczeństwach, na obszarach wiejskich. Charakterystyczna dla rodzin wielopokoleniowych jest również łącząca je silna więź emocjonalna, nierzadko jest to rodzina wielodzietna. Ponadto opiekę nad dziećmi podczas nieobecności rodziców (są w pracy) sprawują dziadkowie, ale także pokolenie najstarsze ma zapewnioną ochronę, godny byt. Zaletą takiej rodziny jest możliwość zmniejszenia kosztów, bowiem dwie rodziny zajmują przecież jedno domostwo. Rodzina wielopokoleniowa jest mało mobilna, co zmniejsza szanse przetrwania na współczesnym rynku pracy.
W niedalekiej przeszłości rodziny wielopokoleniowe były zjawiskiem powszechnym, obecnie zjawisko to jest coraz rzadziej spotykane, jest wypierane przez model rodziny zwany nuklearnym.
Rodzina nuklearna
Rodzina nuklearna – tzw. rodzina mała, dwupokoleniowa, którą tworzą rodzice (przeważnie małżonków) oraz dzieci (biologiczne lub/i adoptowane). Rodzinę nuklearną łączą dwa typy więzi społecznych: małżeńskie i rodzicielskie. Coraz częściej jest to rodzina nieliczna, funkcjonuje model 2+1 (rodzice i jedno dziecko) lub 2+2 (rodzice i dwoje dzieci), ma to niemały wpływ na demograficzny obraz danego kraju, społeczeństwa. Wychowaniem dzieci, obok rodziców, w wielu przypadkach zajmują się wyspecjalizowane instytucje, takie jak żłobki czy przedszkola. Rodzice mają obowiązek zapewnić opiekę materialną dzieciom do uzyskania pełnoletniości, jednak dzieci zamieszkują z rodzicami do momentu usamodzielnienia się, wówczas najczęściej się wyprowadzają, nierzadko zostawiając rodziców bez opieki. Powstanie tego zjawiska zaowocowało prężnym rozwojem geriatrii, pojawieniem się instytucji zajmujących się osobami starszymi. Dynamiczne zmiany ekonomiczne, współczesny rynek pracy wymusza dużą mobilność społeczeństwa, co nie pozostaje bez wpływu na strukturę, charakter rodziny.