Nauka społeczna Kościoła – geneza i rozwój
Nauka społeczna Kościoła to najprościej „część nauczania Kościoła Katolickiego na temat moralnych i religijnych aspektów życia społecznego”. Elementy tej nauki istniały już od pierwszych wieków rozwoju chrześcijaństwa, jednak skryte one były w ogólnej doktrynie Kościoła, jako samodzielna doktryna społeczna wyodrębniona została dopiero w XIX stuleciu. W II połowie XIX wieku rozwój społecznej doktryny Kościoła nabrał tempa. Prekursorami jej byli m.in. niemieccy biskupi – Heinrich Pesch oraz Wilhelm von Ketteler.
Momentem przełomowym w rozwoju nauki społecznej Kościoła okazała się encyklika Rerum novarum wydana w 1891 roku przez papieża Leona XIII, która bezpośrednio odnosiła się do cieszących się wówczas popularnością liberalizmu i socjalizmu. W kolejnych dziesięcioleciach następcy Leona XIII rozwijali myśl społeczną Kościoła, nastąpiło to zwłaszcza w II połowie XX wieku, głównie za sprawą ustaleń Soboru Watykańskiego II (1962-1965).
Nauka społeczna Kościoła posiada dwa zasadnicze nurty – oficjalny i nieoficjalny. Pierwszy z nich oparty jest w najważniejszej mierze na oficjalnych dokumentach papieskich, przede wszystkim encyklikach, drugi zaś skupia się wokół myślicieli mniej lub bardziej związanych z Kościołem.
Nauka społeczna Kościoła – założenia
W nauce społecznej Kościoła bardzo mocno podkreślana jest godność osoby ludzkiej – wyjątkowość człowieka wynika przede wszystkim z faktu, iż jest to istota duchowa dążąca do osiągnięcia życia wiecznego. Ponadto istocie ludzkiej przysługują określone prawa, nie tylko tradycyjne wolności, lecz również takie jak prawo do sprawiedliwej płacy, prawo do życia rodzinnego. Bardzo ważną i podkreślaną wartością jest wolność człowieka, nie tylko w ogólnym tego słowa rozumieniu, ale przede wszystkim wolność, która jest możliwością uwolnienia się od grzechu i wszelkiego zła, a także nieograniczonym dążeniem do zbawienia.
Z kolei w sferze poglądów na kwestie społeczne nauka społeczna Kościoła zwraca uwagę na konieczność życia uwzględniającego potrzebę dobra wspólnego oraz solidaryzmu społecznego – każde społeczeństwo jest dobrem wspólnym dla jego obywateli, którzy zawsze łączy wspólny interes. Pojmowanie społeczeństwa jako wspólnego dobra uzupełnione jest dodatkowo poprzez wskazanie na potrzebę sprawiedliwości społecznej, która realizuje się w momencie oddawania każdemu obywatelowi, tego, co mu się należy. Podobnie traktowana jest instytucja państwa, które jest przede wszystkim wspólnotą, z tego też tytułu jego najważniejszym celem jest zapewnienie obywatelom godnych warunków życia i rozwoju. Warto ponadto wspomnieć, iż Kościół przyznaje obywatelom prawo sprzeciwu wobec władzy, jeśli ta łamie prawa człowieka.
Wreszcie, jeśli chodzi o główne postulaty nauki społecznej Kościoła dotyczące spraw gospodarczych, to warto tu wspomnieć w pierwszej kolejności o tym, iż Kościół przyznaje dużą rangę i wartość pracy, podkreślając przy tym jednocześnie, że powinna być ona godnie opłacona. Pracownicy i pracodawcy dla wspólnego dobra winni współpracować. Nauka społeczna promuje gospodarkę rynkową, jednocześnie wyraźnie podkreśla, iż ważną rolę w niej powinny odgrywać sprawy socjalne.