Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu powołany został ustawą z dnia 18 grudnia 1998 r., a rozpoczął działalność 19 stycznia 1999 r.
Celem powstania instytucji było zachowanie pamięci o historii Polski, szczególnie w kontekście ofiar i szkód poniesionych przez Polskę w trakcie II wojny światowej i po jej zakończeniu. Ustawa o IPN nawiązuje również do obowiązku ścigania zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i zbrodni wojennych oraz powinności zadośćuczynienia pokrzywdzonym przez państwo.
Siedziba IPN znajduje się przy ul. Wołoskiej 7 w Warszawie, jednocześnie działa także w miastach, w których działają także sądy apelacyjne, tj. w, Białymstoku, Gdańsku, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Katowicach, Krakowie, Szczecinie, Wrocławiu, Rzeszowie.
IPN jest instytucją o charakterze naukowym, choć jej cechą szczególną jest posiadanie uprawnień o charakterze śledczym.
IPN jest finansowany z budżetu państwa.
Do najważniejszych zadań Instytutu należy:
- gromadzenie i sprawowanie pieczy nad dokumentami organów bezpieczeństwa państwa (jakie powstały w latach 1944-1989),
- ściganie zbrodni nazistowskich i komunistycznych,
- edukowanie obywateli z zakresu historii Polski.
Struktura IPN
W ramach IPN działają: Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów, Biuro Edukacji Publicznej, Biuro Lustracyjne.
Kierowanie Instytutem Pamięci Narodowym należy do Prezesa, który jest niezależny w sprawowaniu urzędu od organów władzy państwowej. Prezesa IPN powołuje i odwołuje Sejm RP za zgodą Senatu – kandydata zgłasza ze swego grona Rada Instytutu. Kadencja Prezesa trwa 5 lat (dana osoba nie może pełnić funkcji Prezesa przez dwie kolejne kadencje). Obecnym (2013 r.) prezesem IPN jest Łukasz Kamiński.
Warto wiedzieć, że działanie IPN bywa przedmiotem wielu głosów krytyki – dotyczy ona m.in. sposobów funkcjonowania, kwestii publikacji materiałów Służb Bezpieczeństwa itp.