Kubuś Fatalista i jego pan – interpretacja

„Kubuś fatalista i jego pan” to powiastka filozoficzna Denisa Diderota. Autor pracował nad nią w latach 1765 – 1780, a wydał w 1796 roku. Fabuła opiera się na podróżach głównych bohaterów, jednak wydarzenia przedstawiane są niechronologicznie. Akcja podporządkowana jest wywodowi o charakterze filozoficznym i dydaktycznym, fabuła stanowi tylko pretekst do przedstawienia postaw bohaterów.
    
Bohaterowie powiastki są raczej schematyczni, autor nie dąży do pogłębienia ich portretów psychologicznych. Kubuś i jego pan reprezentują pewne typy i postawy. Kubuś jest gadatliwy, zachłanny życia i pogodzony z losem. Jego fatalizm wynika z przekonania, że los człowieka zapisany jest w gwiazdach i nie można go zmienić. Natomiast jego pan to człowiek próżny i niezaradny. Diderot posłużył się nim, by ośmieszyć francuską arystokrację, gnuśną i bezmyślną. Gdyby nie Kubuś, jego pan nie poradziłby sobie z najprostszymi czynnościami. Sługa jest człowiekiem zaradnym, sprytnym i zapobiegliwym.
    
Akcja jest niespójna i niejednorodna. Ogólny zarys fabuły stanowi podróż pana i sługi opowiadana przez trzecioosobowego narratora, w ten tok zostają wprowadzone retrospekcje. Znaczną część obejmuje miłosna przygoda Kubusia, którą ten ze swadą opowiada swojemu panu, niejednokrotnie wprowadzając do niej dodatkowe dygresje. Ale utwór obejmuje też historie opowiadane przez pana i inne postaci, np. gospodynię, która opowiada o zemście pani La Pommeraye na niewiernym kochanku, margrabię des Arcis czy samego narratora, który wtrąca opowieść o pewnym cukierniku.
    
Utwór ma lekki i żartobliwy charakter, a burzliwe losy bohaterów mają szczęśliwe zakończenie. Diderot wyśmiewał stosunki społeczne osiemnastowiecznej Francji i próżniactwo zamożnego ziemiaństwa. Kontrast między niezaradnym panem i sprytnym Kubusiem daje efekt komiczny i służy ośmieszeniu arystokracji.
    
Głównym celem powiastki jest przedstawienie poglądów autora i pouczenie czytelnika. Autor przedstawia dwie postawy wobec życia, rozważając kondycję człowieka w świecie. Zdaniem Kubusia ludzkie życie jest zdeterminowane: „Wszystko jest przecież zapisane na górze”. Mimo to nie godzi się na zło na świecie i wierzy, że dobro musi w końcu zwyciężyć. Jego fatalizm nie wyklucza optymizmu.