Początki gotyku w Europie
Gotyk w architekturze narodził się około połowy XII stulecia, we Francji. Za pierwszy budynek wzniesiony w tym stylu uważa się bazylikę w Saint Denis (1136 – rozpoczęcie prac). Gotyk rozprzestrzenił się niemal na całą Europę, na co wielki wpływ miały wędrówki zakonów oraz wyprawy krzyżowe.
Sama nazwa stylu nie oznacza, wbrew pozorom, że pochodził on od gotów. Została po raz pierwszy użyta przez Leona Battistę Albertiego (przedstawiciela renesansu) i miała podkreślić, że styl ten był czymś nieznanym, egzotycznym dla ludności zamieszkującej dzisiejsze Włochy.
Architektura gotycka - cechy
Gotyckie budowle cechowały się przede wszystkim: strzelistością, olbrzymimi przestrzeniami i wielkimi oknami umieszczonymi w ścianach. Najważniejszym założeniem gotyku było pragnienie, by budynki sakralne oddawały swoim wyglądem potęgę i wielkość Boga.
By umożliwić wznoszenie tak wysokich świątyń, konieczne było zastosowanie nowych rozwiązań technicznych, umożliwiających właściwy rozkład sił ciężkości. Zaczęto więc posługiwać się łękami przyporowymi (wykonywano je z kamienia, znajdowały się na zewnątrz budowli i miały pomagać w rozkładaniu ciężaru sklepienia), sklepieniami krzyżowo-żebrowymi oraz ostrołukami (portalami ostrołukowymi). Ciężkie i surowe kolumny znane z romanizmu zastąpiono służkami (pionowymi elementami łączącymi się z żebrami sklepienia). Elementami charakterystycznymi dla zachodnioeuropejskiego gotyku były pinakle (ozdobne wieżyczki dociążające łęki przyporowe) lub skarpy.
Wznoszono zazwyczaj trójnawowe świątynie, ale popularne były także konstrukcje halowe lub znane ze stylu romańskiego plany centralne (te były jednak rzadsze). Fasada gotyckiej świątyni zazwyczaj zwieńczona była dwiema wieżami (rzadziej budowano jedną wieżę w miejscu przecięcia nawy głównej z transeptem).
Gotyk jest także okresem rozwoju architektury świeckiej, głównie dzięki lokowaniu miast na prawie magdeburskim. W tym wypadku koncentrowano się przede wszystkim na poprawie funkcji obronnych. Pojawiły się takie udoskonalenia jak: krenelaż (blanki – specjalne ustawienie muru, umożliwiające lepszą ochronę łucznikom), machikuły (wieże wznoszone na murach, by zwiększyć ich powierzchnię). Zaczęto stosować mosty zwodzone. W budownictwie pojawiły się barbakany, które poprzedzały bramy miejskie (łączyły się z nimi za pomocą tzw. szyi).
Ważnym elementem ówczesnej architektury były także ratusze – miejsca działania władz miejskich. W ich otoczeniu znajdowało się najwięcej obiektów publicznej użyteczności.
Świątynie gotyckie wznoszono najczęściej z cegły, którą zazwyczaj łączono zaprawą wapienną i pokrywano kamiennymi okładzinami. Natomiast zewnętrzne elementy przyporowe robiono zazwyczaj z kamienia, znacznie bardziej odpornego na niesprzyjające warunki atmosferyczne.
Architektura gotycka we Francja
 |
| Katedra Notre-Dame w Paryżu/ commons.wikimedia.org |
Francja była kolebką stylu gotyckiego. W tym państwie nastąpił także jego największy rozwój. Wznoszono świątynie trójnawowe oraz pięcionawowe. Budowle były bardzo starannie wykończone i bogato zdobione płaskorzeźbami. Świątynie wyposażano w olbrzymie okna, które często zwieńczone były maswerkami. Najważniejszymi budowlami francuskiego gotyku są: Katedra Notre-Dame w Paryżu (jedna z najbardziej znanych gotyckich świątyń na świecie, wznoszona w okresie 1163-1345; jest ona pięcionawowa, fasada obejmuje trzy portale, nad którymi znajduje się charakterystyczna rozeta), Katedra Notre-Dame w Noyon (wzniesiona na ruinach romańskiego kościoła zniszczonego w wyniku pożaru w 1131 r.), Katedra Notre-Dame w Amiens (1220-1270, trójnawowa katedra z trójnawowym transeptem, fasada ozdobiona jest trzema portalami i charakterystyczną rozetą), Katedra Notre-Dame w Reims (1211-1300, uznawana za jedną z najwspanialszych, o ile nie najwspanialszą, świątynię gotycką we Francji, niezwykle bogato ozdobiona rzeźbami).
Architektura gotycka w Niemczech
 |
| Katedra w Kolonii/ Maurice van Bruggen (2.06.2011) |
Niemiecki gotyk nie był tak wspaniale rozwinięty jak jego francuski odpowiednik. Świątynie wznoszono w sposób uproszczony – pozbawiając ich obejść z kaplicami, transeptów, prezbiteriów. Najwspanialszym zabytkiem niemieckiego gotyku jest Katedra św. Piotra w Kolonii. Zaczęto ją budować jeszcze w okresie romańskim (1248). Olbrzymią świątynię dokończono dopiero w XIX w., ale zrobiono to według autentycznych planów.
Architektura gotycka w Anglii
Angielski gotyk to styl nieco inny niż w pozostałej części Europy. Jego początki przypadają na okres od 1189 do 1270. Gotyckie kościoły wznoszone w Anglii były zazwyczaj trójnawowe, a przecinało je kilka transeptów (zazwyczaj dwu lub trójnawowych). Świątynie angielskie odznaczały się także mniejszą wysokością niż świątynie francuskie. Najważniejszymi zabytkami angielskiego gotyku są: katedra w Canterbury (1174-1185 oraz 1379-1411), katedra w Wells (1180-1425), katedra w Salisbury (1220-1258, posiada najwyższą wieżę – 123 metry).
Architektura gotycka w Hiszpanii
Do Hiszpanii gotyk dotarł już pod koniec XII stulecia. Spotkał się tam z miejscową tradycją architektoniczną, która była pozostałością po Maurach. W ten sposób narodził się bardzo charakterystyczny styl zwany mudejar. Tworzył on także kolejne wariacje, np. styl izabeliński. Do najważniejszych zabytków stylu gotyckiego w Hiszpanii należą: katedra w Leon (1254 – XV w.), katedra w Segowii (1525 – XVII w., ostatnia budowla gotycka, jaką wzniesiono w Hiszpanii, stanowi połączenie stylu gotyckiego i renesansowego), katedra w Burgos (XIII w. – XVI w., zawiera odniesienia do architektury islamskiej).
Architektura gotycka we Włoszech
We Włoszech gotyk przyjął się bardzo słabo. Tamtejsi architekci uważali go za styl obcy i bardzo prędko odeszli od niego, kiedy tylko pojawił się renesans. Na terenach dzisiejszej Italii posługiwano się sklepieniami krzyżowymi oraz stalowymi ściągami, co sprawdzało się na tyle, ze tamtejsze kościoły nie potrzebowały dociążeń i łęków wspierających bądź skarp. Do najważniejszych zabytków włoskiego gotyku należą: Bazylika św. Franciszka w Asyżu (wzniesiona na planie krzyża łacińskiego), Kościół Santa Croce, Katedra Santa Maria del Fiore (jej budowę rozpoczęto w 1294 r. i trwała ona niemal 600 lat. Na dzisiejszy wygląd tej świątyni składa się styl gotycki oraz przebudowy wykonywane w stylu neogotyckim).
Architektura gotycka w Skandynawii
W Skandynawii styl gotycki nie okazał się rewolucją w budownictwie. Świątynie nadal wznoszono przede wszystkim z drewna oraz kamienia (głównie granitu), chociaż cegła także była obecna w architekturze tego okresu. Wznoszono głównie świątynie halowe. Najważniejsze dzieła skandynawskiego gotyku to: katedra w Uppsali, katedra w Roskilde oraz katedra w Trondheim.
Architektura gotycka w Niderlandach
Niderlandzki gotyk realizował się przede wszystkim w malarstwie. Jednakże również architektura stała tam na bardzo wysokim poziomie. Szczególnie widoczne są wpływy francuskie (głównie z północnej Francji), o czym zapewne zdecydowało bliskie sąsiedztwo kolebką gotyku. Najważniejsze dzieła to: Katedra św. Guduli w Brukseli (1226-1280), katedra w Antwerpii (1352-1411, liczy aż siedem naw).