Geneza
Zofia Kossak-Szczucka doznała na Wołyniu dramatycznych przeżyć i niedługo po tym napisała tę prozę wspomnieniową. Utwór powstał w 1922 roku i wpisuje się w dokumentalistyczny nurt literatury, który rozwijał się po I wojnie światowej. Autorka dokumentowała wydarzenia z lat 1917–19, a więc okres obejmujący rewolucję październikową, wojny Polski i Ukrainy z bolszewikami, czas usamodzielnienia się Ukrainy.
Utwór jest relacją autorki, dominują tu fakty historyczne. Posiada on wszystkie cechy opowieści, ale brakuje w nim fikcji literackiej. Jest jednowątkowy, dominują w nim opisy, a wydarzenia układają się w ciąg chronologiczny.
Tytuł ma znaczenie metaforyczne. Rewolucja i wydarzenia związane z wojną polsko-ukraińską, które tak jak pożoga niszczą ludzi i mienie, i które właśnie nią stały się na Kresach.
Czas i miejsce akcji
- lata 1917–19,
- obejmuje okres I wojny światowej, wojny domowej w Rosji, rewolucji październikowej, niemiecką okupację Ukrainy, konflikt zbrojny Polski i Ukrainy z bolszewikami, zwycięskie walki Polski,
- miejsce akcji: wspomnienia dotyczą Wołynia i Nowosielicy, w którym Zofia mieszkała z mężem oraz Starokonstantynowa, w którym się ukrywała.
Bohaterowie
Narrator – jest kobietą, Polką, mieszka z mężem i dziećmi na Wołyniu. To młoda osoba, ale posiada dworek, służbę i żyje w zgodzie z sąsiadami różnej narodowości – ludnością ukraińską, Żydami, Niemcami. Jest świadkiem rewolucji i innych dramatycznych wydarzeń na Kresach.
Polska szlachta kresowa – bohater zbiorowy, grupa przywiązana do polskości, katolicy, czują się odpowiedzialni za swoją ziemię.
Ukraińscy chłopi – bohater zbiorowy, lud rosły i krzepki, mają wiele tradycyjnych przyśpiewek, ale jest to społeczeństwo leniwe – autorka określa je także jako senne. Mimo to jest to także lud surowy i mściwy, gotowy w każdej chwili powstać do walki. Inteligentny, ale potrzebuje pobudzenia. Skłonny do nienawiści, niekulturalny i ciemny.
Żydzi – bohater zbiorowy, zaangażowani w rewolucję komunistyczną, ale jest to ludność cierpiąca, ginąca w pogromach.
Problematyka
Po pierwsze jest to literatura wspomnieniowa, autorka przebywała na Kresach i pod wpływem dramatycznych wydarzeń napisała prozę dokumentalną (nie jest to jednak powieść, gdyż jej jednowątkowa fabuła nie jest znacząco rozbudowana, przypomina relację). Ukazano w niej losy polskiej społeczności na Wołyniu, autorka zapisuje własne przeżycia, przywołuje konkretne miejsca, ludzi, rody szlacheckie.
Jest to studium socjologiczno-społeczne, może stanowić źródło historyczne. Dominuje tu narracja trzecioosobowa, choć początkowo jest pierwszoosobowa. Wbudowane są w nią dialogi ujęte w cudzysłów, mające formę mowy niezależnej. Narrator wspomina to, czego doświadczył, dlatego wypowiedzi bohaterów nie są w czasie rzeczywistym, to koncepcja całego utworu – nie są to całe rozmowy, tylko zapamiętane fragmenty.