Oświecenie to nazwa epoki, która nastąpiła po baroku. Mianem „oświecenia” osiemnastowieczni intelektualiści i myśliciele nazywali stan kultury, który był przeciwieństwem ciemnoty, zabobonu i zacofania. Ludzie oświecenia podkreślali wagę rozumu i racjonalności. Uważali, że rzeczywistość można poznawać rozumowo i za pomocą zmysłów. Byli sceptyczni, a nawet krytyczni wobec religii i niesprawdzonych naukowo teorii na temat świata. Popularną w oświeceniu ideą był deizm – pogląd, zgodnie z którym Bóg jest stwórcą świata, ale nie ingeruje w historię i losy ludzi. Oświeceniowi twórcy opisywali prawa natury i wyjaśniali ludzkie zachowania, tworząc analogie między światem ludzi i zwierząt. Najwybitniejszym przedstawicielem epoki oświecenia w Polsce był Ignacy Krasicki, który zdobył sławę jako autor bajek i satyr społecznych.
Uniwersalizm prawdy o naturze ludzkiej w bajkach Ignacego Krasickiego
W swoich bajkach Ignacy Krasicki trafnie wskazuje ludzkie wady i przywary. Diagnozuje istniejące w jego czasach problemy społeczne. Bajki Krasickiego zawierają uniwersalne prawdy o ludzkiej naturze i życiu. Utwór „Chart i kotka” przedstawia dialog pomiędzy psem i polującą kotką. Chart wyśmiewa się ze swojej rozmówczyni, która je na śniadanie myszy. Uważa, że jest to podłe jedzenie, więc spożywanie myszy świadczy o złym guście. Kotka odpowiada chartowi, że woli polować dla siebie niż ścigać sarny dla pana (charty wykorzystywano do polowań). Bajka ta pokazuje odwieczną prawdę na temat człowieka. Największą wartością w życiu jest wolność. Warto być wolnym i niezależnym, nawet jeśli będziemy przez to ubożsi. Podległość i zależność wobec innych jest zawsze gorsza, ponieważ odbiera człowiekowi jego sprawczość. Skromne, ale wolne życie jest lepsze od jedzenia frykasów w niewoli. Ciekawe spostrzeżenie na temat ludzkiej natury zawiera bajka pod tytułem „Dewotka”. Tytułowa dewotka odmawia pacierze i w trakcie odmawia modlitwy „Ojcze nasz”, zaczyna bić służącą, która zrobiła coś złego. Biła ją bez litości, kiedy wypowiadała słowa „odpuść nam winy, jako i my odpuszczamy”. Utwór ten krytykuje religijność, która jest fasadowa i powierzchowna. Krasicki pokazuje, że zewnętrzne formy religijności nie są prawdziwą pobożnością chrześcijańską, jeśli nie idą w parze z przemianą życia. Sugeruje też, że rygoryzm w kwestiach religijnych często maskuje obłudę i prowadzenie podwójnego życia. „Dewotka” jest przestrogą przed pochopnym ocenianiem drugiego człowieka.
Uniwersalizm prawdy o ludzkiej naturze w bajkach Adama Mickiewicza
Bajka „Przyjaciele” Adama Mickiewicza opowiada o dwóch serdecznych przyjaciołach, Mieszku i Leszku. Mężczyźni spędzali czas, siedząc pod drzewem i rozmawiając o swojej przyjaźni. Kiedy na polanie pojawił się niedźwiedź, przestraszony Leszek wskoczył na drzewo. Mieszek, który nie umiał się wspinać, został na ziemi i udawał martwego. Niedźwiedź obwąchał go i odszedł. Mieszek komentuje całą sytuację, mówiąc, że prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie.