Postępowanie procesowe i nieprocesowe są równorzędnymi rodzajami sądowego postępowania, których orzeczenia posiadają jednakowe znaczenie prawne. Ich rozróżnienie związane jest ze swoistym charakterem poszczególnych spraw.
Postępowanie procesowe to tryb postępowania rozpoznawczego, którego cechą charakterystyczną jest występowanie dwóch stron procesu (powoda i pozwanego), pomiędzy którymi istnieje spór o charakterze cywilnym, konflikt ten rozstrzyga niezawisły sąd. Powodem (może ich być kilku) jest osoba zwracająca się do sądu o udzielenie ochrony prawnej, zaś pozwanym nazywana jest osoba przeciw, której kierowane jest roszczenie.
Postępowanie procesowe dotyczy wszystkich spraw cywilnych, poza zakwalifikowanymi do trybu niespornego. Są to m.in. sprawy dotyczące rozwodów, unieważnienia małżeństwa, także te z zakresu prawa pracy ubezpieczeń s społecznych np. o wykonanie umowy. Tego rodzaju postępowanie może być rozpatrywane w trybie zwykłym (wydział sadów do spraw cywilnych) oraz odrębnym (wydział sądów do spraw rodzinnych, wydział sadów do spraw pracy).
Orzeczenia w postępowaniu procesowym zapadają w postaci wyroków i nakazów zapłaty, zdarza się jednak, ze w toku postępowania procesowego sąd wydaje postanowienia dotyczące kwestii proceduralnych np. postanowienie o zwolnieniu powoda z kosztów sądowych.
Postępowanie nieprocesowe (niesporne) jest to tryb postępowania rozpoznawczego z zakresu prawa cywilnego rodzinnego i opiekuńczego. Sprawy które objęte zostały trybem procesowym, rozpoznawane i załatwiane są przez sądy rejonowe z wyjątkiem spraw o ubezwłasnowolnienie i separację. Postępowanie tego rodzaju wszczynane jest przeważnie na wniosek zainteresowanego wynikiem postępowania. Ważną cechą postępowania niespornego jest mocniej niż w postępowaniu procesowym akcentowany interes publiczny.
Charakterystyczny dla tego rodzaju postępowania jest również fakt, iż postępowaniu tym nie ma stron procesowych, są jedynie uczestnicy, którzy posiadają identyczny status procesowy. Należy dodać, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Wynik postępowanie niespornego nie kończy się wyrokiem, lecz postanowieniem.
W postępowaniu nieprocesowym jest duża różnorodność rozpoznawanych w nim spraw, jednak rozprawa odbywa się tylko w wypadkach wyraźnie przewidzianych w ustawie. Inne wypadki rozpoznawane są przez na posiedzeniu niejawnym.