Hagiografia jako źródło historyczne

Hagiografia to piśmiennictwo religijne dotyczące chrześcijańskich świętych. Obejmuje teksty poświęcone ich żywotom, kultowi, relikwiom oraz cudom, jakie czynili za życia i po śmierci. Przez niektórych historyków pisma hagiograficzne są traktowane jako źródła historyczne, czyli dokumenty, na podstawie których można rozważać rozmaite kwestie badawcze. Korzystają z nich na ogół badacze zajmujący się między innymi historią religijności, mentalności, czy też obyczajowości. Dzieli się je najczęściej na trzy kategorie:

1) martyrologia (wykazy męczenników – jest to najstarszy rodzaj tekstów hagiograficznych, wywodzący się z pierwszych wieków chrześcijaństwa),

2) vita (żywoty, czyli teksty biograficzne opowiadające o losach świętych; ich szczególnym typem są pasje, czyli żywoty męczenników),

3) miracula (utwory dotyczące cudów związanych z postaciami świętych).

Oprócz tego istnieją teksty hagiograficzne koncentrujące się niemal wyłącznie na relikwiach. Dzieła hagiograficzne nierzadko miały dydaktyczno-moralizatorski charakter. Przedstawiano w nich schematyczne przykłady (exempla), które miały stanowić pozytywne lub negatywne wzorce postępowania dla czytelników. Najwcześniejszym przykładem hagiografii związanej z Polską jest anonimowy żywot św. Wojciecha, który został napisany w Rzymie niedługo po jego śmierci. Najpopularniejszy średniowieczny zbiór tekstów hagiograficznych to Złota legenda ułożona w XIII wieku przez włoskiego dominikanina Jakuba de Voragine.