Historia a dzieje

W języku potocznym słowa „historia” i „dzieje” często są stosowane zamiennie, oznaczając albo przeszłość jako taką albo refleksję na temat przeszłości. W teorii historii zdecydowanie odróżnia się jednak zakres znaczeniowy tych dwóch wyrażeń. „Dziejami” nazywa się przeszłość (niezależny od ludzkiego poznania ciąg niezliczonych zdarzeń), natomiast słowo „historia” odnosi się do krytycznej refleksji o dziejach, dla której empiryczną podstawę stanowią źródła historyczne. W uproszczeniu: dzieje to przeszłość (np. Wszechświata, Ziemi jako planety, ludzkich społeczeństw, państw itd.), natomiast historia to krytyczna opowieść o dziejach (narracyjny obraz przeszłości). Od XVIII wieku dzieje określano mianem rerum gestarum, a historię jako narrację o dziejach – historia rerum gestarum. Historia jako dyscyplina naukowa ogranicza się zazwyczaj do badania ludzkich dziejów.