Pierwszy rejestr kozacki został sporządzony w roku 1572. Wówczas to kozacy rejestrowi poza żołdem otrzymali również swoisty immunitet – przestali od tej pory podlegać jakiejkolwiek władzy administracyjnej. Monarcha polski chciał przez to zaniechać najazdów Kozaków na ziemie tureckie. Jednak w kolejnych latach dochodziło często do walk między Kozakami a Tatarami oraz napadami tych pierwszych na czarnomorskie wybrzeża Turcji.

Ostatecznie zaniechanie przez króla polskiego Władysław IV Wazę planów wojny z Turcją oraz zwiększenie rejestru kozackiego – doprowadziły do wzrostu niezadowolenia wśród Kozaków. Stało się to bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania Bohdana Chmielnickiego.

Powstanie Chmielnickiego – Przebieg

Pierwszy etap powstania Chmielnickiego przypada na lata 1648 – 1649. W pierwszym roku zmagań zbrojnych nastąpiła klęska wojsk koronnych pod Żółtymi Wodami, Korsuniem oraz Pilawcami. Kozacy opanowali wówczas niemal całą Ukrainę i dotarli pod Lublin i Zamość.

W toku walk doszło również do rozszerzenia się na Ukrainie powstania ludowego. Było ono wymierzone przeciwko szlachcie, klerowi katolickiemu i unickiemu oraz Żydom. Wobec zmian na Ukrainie w Koronie powstały dwie tendencje